PLANI “PATKOI”, QËLLIMI STRATETGJIK SERB I SPASTRIMIT ETNIK TË KOSOVËS

“E vërteta ishte se Millosheviqi planifikonte diç më shumë sesa thjeshtë një luftë – ai  donte një Kosovë pa shqiptarë dhe jo vetëm pa UÇK. Spastrimi etnik ishte qëllimi i tij kryesor strategjik dhe bashkësia ndërkombëtare pati të drejtë që e ndali” (Henry H. Perritt Jr.) 

Dr. Sylë Ukshini

Plani “Patkoi” (operacioni Patkoi, në origjinal: Potkova-Plan), ishte  një plan strategjik ushtarak i qeverisë serbe të Millosheviqit për dëbimin sistematik të shqiptarëve nga Kosova. Për ekzistencën e tij pati debate pro dhe contra në politikën dhe mediat gjermane, ngjashëm si për pjesëmarrjen e Bundeswehrit në operacionet ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur. Ky plan u bë publik për herë të parë në fudnmuajin mars 1999, nga ministri i jashtëm gjerman, Joshka Fisher, dhe ministri i Mbrojtjes, Rudolf Sharping, në kuadër të argumentimit të domosdoshmërisë të përfshirjes së ushtrisë gjermane në kuadër të operacionit ushtarak të NATO-s në luftën e Kosovës. Dy politikanët e njohur gjermanë u përpoqën që argumentet e tyre t’i shpalosnin para publikut në një konferencë shtypi më 31 mars 1999, por këto efekte ishin të limituara, për shkak të shkrimeve kundërshtuese të mediave kryesisht me orientim të majtë. Informacionet u siguruan nga Shërbimi Informativ Bullgar, i cili përmbante detaje bindëse për ekzistencën e këtij plani, dhe përmes ministres së Jashtme bullgare, Nadezhna Mihailova, ishte njoftuar pala gjermane. Mirëpo, kundërshtarët e fushatës ajrore të NATO-s, duke dashur ta kontestojnë legjitimitetin e këtij operacioni ushtarak, meqë mungonte një mandat paraprak i OKB-së, vunë në pikëpyetje jo vetëm këtë plan të koduar ushtarak, por edhe masakrën e Reçakut dhe krimet e tjera të regjimit serb gjatë luftës së Kosovës në harkun kohor 1998-1999. Ndërhyrja ushtarake ishte e justifikuar për t’i dhënë fund krizës humanitare në Kosovë, e cila ishte shkaktuar nga politika e dëbimit nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit. Plani “Patkoi” nga mbështetësit e ndërhyrjes së NATO-s, u përmend si provë e ekzistimit të planeve të udhëheqjes serbe për dëbimin e shqiptarëve nga Kosova që para fillimit të ndërhyrjes së NATO-s. Në këtë mënyrë ai forconte argumente dhe legjitimitetin e luftës së Perëndimit kundër Jugosllavisë së mbetur. Njoftimet për planin “Patkoi” përmes ministrit gjerman të Mbrojtjes, Rudolf Sharping, mbërritën edhe në dorë të kryeprokurores së Tribunalit të Hagës për krime të luftës. Më pas, informacionet për këtë plan arritën edhe në zyrën e gjeneralit amerikan të NATO-s, Wesli Clark, dhe në zyrën e shefit të CIA–s, George Tenet.

Ekzistenca e planit “Patkoi”, është konfirmuar edhe nga Ratomir Taniq, dëshmitar serb në procesin gjyqësor të Hagës kundër Millosheviqit. Krimet masive në luftën e Kosovës nuk ishin të rastësishme dhe as nuk filluan si kundërpërgjigje e ndërhyrjes së NATO-s, por ishin planifikuar nga shtabi ushtarak i Millosheviqit. Para se gjithash, me zbatimin e planit “Patkoi”, synohej të zvogëlohej numri i shqiptarëve të Kosovës, me qëllim që të mbrohej teza e mitologjisë politike serbe, se në Kosovë asnjëherë nuk ka pasur popullatë shumicë shqiptare. Me këtë aksion ushtarak tëpretendohej se janë më pak se 50 për qind shqiptarë, ndaj nuk e gëzojnë të drejtën për autonomi.

Plani “Patkoi”,shpërfaqësynimet nacionaliste dhe raciste të Serbisë, ndaj pranueshmërinë e kësaj ideologjie nga popullata e rëndomtë serbe. Ashtu si më 1937 kur Çubriloviqi bënte thirrje për dëbimin e qindra mijëra shqiptarëve sipas modelit nazist kundër hebrenjve, edhe Millosheviqi kopjoi metodat naziste në represionin kundër shqiptarëve të Kosovës. Ky plan ka ngritur shumë emocione, sepse në esencë ka konfirmuar dhe forcuar legjitimitetin e ndërhyrjes së Perëndimit në luftën e Kosovës.

Operacioni i koduar “Patkoi”, u zbulua nga shërbimi i zbulimit ushtarak bullgar dhe më pas qeveria bullgare vendosi që t’ia ofroj vendeve anëtare të NATO-s, fillimisht Gjermanisë.

“Qëllimi i udhëheqësit serb ishte dëbimi me forcë të shqiptarëve të Kosovës prej shtëpive që i kishin pasur me breza. Eksodi do të përshpejtohej nga grabitjet, vrasjet, përdhunimet, djegiet dhe terrori në një shkallë aq të gjerë sa mund të krahasohej me Gjermaninë naziste. Të gjitha dokumentet e identifikimit do të konfiskoheshin me qëllim që shqiptarët të mbeteshin pa shtetësi dhe të bëhej e pamundur rikthimi i tyre në Kosovë. Të vetmen gjë që Millosheviqi nuk e kopjoi nga Hitleri ishin dhomat me gaz të Aushvicit. Në vend të tyre, viktimat e tij të mjera do të dëboheshin prej shteteve fqinje të Shqipërisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë. Sigurisht, Millosheviqi e llogariti që kjo “zgjidhje përfundimtare” jo vetëm që do ta rriste autoritetin e tij në sytë e popullit  serb, por do t’i garantonte edhe vazhdimin e qëndrimit të tij në pushtet. I gjithë ky mekanizëm ishte shumë i njohur. Vetëm identiteti i viktimave ndryshonte. Këtë herë ata do të ishin shqiptar dhe jo hebrenj….Gjykata e Hagës e bazoi padinë e saj kundër Millosheviqit mbi një mal dëshmish, përfshi edhe pohimet e dëshmitarëve okularë nga mijëra refugjatë që kishin parë vrasje, vende të masakrave dhe varre masive. Ajo arriti në përfundim se Operacioni “Patkoi” ishte një plan ushtarak i hartuar nga shtabi i përgjithshëm i Beogradit nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Sllobodan Milosheviqit.”3

 

Kështu e përshkroi John G. Stoessinger politikën e spastrimit etnik gjatë luftës së Kosovës (1998/99) të ndjekur nga Millosheviqi, të cilën ai e ka ndërtuar përmes planit sekret “Patkoi”. Ky plan u bë publik vetëm pas fillimit të fushatës ushtarake të NATO-s, kundër infrastrukturës ushtarake dhe represive të Jugosllavisë së mbetur. Millosheviqi u akuzua për krime të luftës, për gjenocid dhe krime kundër njerëzimit, që u bënë në Kosovë, në Bosnjë eHercegovinë dhe në Kroaci.4 Plani “Patkoi”, ka qenë deri tani objekt i shumë debateve: ai u pohua dhe u mohua shpesh, madje edhe nga të tillë të cilët, në të vërtetë, kishin para vete realitetin kosovar, vrasjet dhe dëbimet masive të shqiptarëve jashtë Kosovës. Një numër autorësh injoronte në tërësi se në Kosovë, dhe para syve të opinionit publik botëror, po ndiqej e njëjta politikë e tmerrshme e terrorit dhe e dëbimeve, siç ishte zbatuar në Kroaci, e para së gjithash në Bosnjë e Hercegovinë. Pati të atillë që direkt apo tërthorazi për dëbimet e shqiptarëve nga regjimi i Millosheviqit fajësonin NATO-n. Mirëpo, këtë dokument për herë të parë e bënë publik ministri gjerman i Mbrojtjes, Rudolf Sharping, “E kam thënë, se ekziston ky plan, dhe ka shumë të dhëna për atë se ky plan ekziston. Dhe se këto të dhëna janë dëshmuar gjitha nga realiteti.”5 Këtë dokument e kanë bërë për objekt trajtimi nga aspektet e shkencave politik dhe historike edhe vëzhgues dhe autorë gjermanë, ekspertë për Ballkanin gjatë dhe pas luftës së Kosovës. Por, pjesa më e madhe e autorëve ndajnë mendimin se plani “Patkoi”, i hartuar dhe përpunuar nga Millosheviqi me bashkëpunëtorë në rrethanat e luftës në Kosovë, ishte si instrument i politikës raciste të spastrimit etnik.

Ai është analog me shumë qeveri dhe elita të ndryshme të botës, të cilat përgatitën dhe ushtruan krime të luftës dhe gjenocid mbi popuj dhe grupe të ndryshme etnike dhe fetare gjatë luftërave Ballkanike 1912/1913 dhe menjëherë pas Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore. Kjo vlen për Turqinë më 1915 (gjenocidi ndaj armenëve)6, Gjermaninë naziste, Bashkimin Sovjetik në kohën e Stalinit, Jugosllavinë e Titos (dëbimi i gjermanëve nga Vojvodina)7, Ruandën e viteve 90-të të shekullit të kaluar dhe vend të tjera. Në këtë kontekst mund të lexohet dhe interpretohet një plan i tillë, si “Patkoi”, me të cilin Beogradi synonte një Kosovë pa shqiptarë.

 

Objekti i studimit

 

Plani “Patkoi”, për qeveritë evropiane-perëndimore kishte vlerë, në radhë të parë, për shkak se përmbyste tezën e dëbimit “spontan” të shqiptarëve nga ana e forcave serbe të ushtrisë dhe policisë, siç argumentohej atëbotë nga regjimi i Millosheviqi dhe përkrahësit e tij në Serbi, Evropë, por edhe në Gjermani. Në të vërtetë, për këtë nuk nevojitej fare informatat e shërbimeve të fshehta, por duhej të bëhej vetëm rikonstruktimi i veprimeve ushtarake të forcave serbe të sigurisë gjatë kësaj periudhe kohore. Duke u bazuara vetëm në këto informata publike, në të cilat kishin qasje të gjithë, konfirmohej se spastrimi etnik në Kosovë nuk ishte një reagim spontan i serbëve, ndaj bombardimeve të NATO-s, por një aksion, i cili ishte planifikuar qëmoti dhe me kujdes.8

Plane, projekte, memorandume e elaborate të tjera, që atëherë e kishin projektuar përdorimin e dhunës ndaj popullatës shqiptare në Kosovë dhe në viset e tjera etnike, të cilat ishin pushtuar më 1912. Joshka Fisher konstaton me të drejtë se politika e Milosheviqit që nga viti 1989, pothuajse deri në detaje ishte identike me projektin e nacionalistit radikalsit serb, Vasa Çubrilloviq, i cili u hartua në mars të vitit 1937 në Beograd. Gazeta “Fraknfurter Rundschau”, e ka ribotuar këtë dokument, më 28 prill 1999. Qysh në vitet e 30-a të shekullit XX, dominimi i shqiptarëve të Kosovës ka qenë një nga sfidat më të mëdha të nacionalistëve serbë, ndaj për zgjidhjen e këtij problemi, ata mbështeteshin në metoda, atëbotë të zakonshme në Evropë. 9

Është fakt që spastrimi etnik i territoreve shqiptare në Ballkan nuk ka filluar ndërmjet luftërave botërore, por që nga fillimi i shpërbërjes së Perandorisë Osmane, në shekullin XIX. Praktika e spastrimit etnik u shfaq në luftën e çlirimit, në shekullin XIX, kur serbët, jo vetëm që u çliruan nga dominimi osman, por dëshironin të “çliroheshin” nga popullata joserbe, në rend të parë nga ajo shqiptare.  Spastrimi etnik pra është një nga mjetet e përdorura për të zbatuar dhe realizuar një Serbi homogjene dhe etnikisht të pastër.10 Praktika e spastrimit etnik u përdor nga nacionalistët serb edhe gjatë luftërave të fundit në Kroaci, Bosnjë-Hercegovinë dhe në Kosovë, duke pasur si objektiv përfundimtar një Serbi të Madhe. Qysh në fillim të viteve 90-të të shekullit XX, presidenti i Komisionit Evropian Jack Delor i kishte denoncuar drejtuesit serbë, “ideologjinë e tyre monstruoze të spastrimit etik, si dhe vullnetin për të realizuar në një shtet totalitar, Serbinë e Madhe.”11 Projektet e tilla, të cilat, para se gjithash, synonin reduktimin e numrit të shqiptarëve të Kosovës, u hartuan si orientim strategjik për qeveritë e atëhershme serbe, si program për krijimin e Serbisë së Madhe dhe si metodë për shpërnguljen e plotë të shqiptarëve nga vendbanimet e tyre, për asimilimin dhe për zhbërjen e plotë të popullit shqiptar, e kanë zanafillën që nga shekulli XIX e deri në dekadën e fundit të shekullit XX. Ndoshta më së miri, këtë politikë ekspansioniste serbe e ka përmbledhur lideri i Ligës Socialdemokrate të Vojvodinës, Nenad Çanak, kur thotë se “qysh nga viti 1844, që nga “Naçertania”, dokumenti i shkruar nga Ilija Garashanini, ministri i atëhershëm i Policisë serbe e deri më sot ka ekzistuar një i ashtuquajtur plan i Serbisë së Madhe, me të cilin synohej bashkimi i territoreve serbe në një shtet.”12 Në morinë e këtyre projekteve, pa dyshim, plani “Paktoi”, i hartuar nga shërbimet sekrete ushtarake serbe, pos që na kujton si një makth luftën e viteve 1998- 1999, sjellë ndërmend planet dhe projektet e vjetra raciste, si Memorandumin e Vasa Çubriloviqit(1937)13, projektin me titull “Serbia homogjene” e Stevan Miljeviçit (1941),14 Konventa Jugosllave-Turke për shpërnguljen e shqiptarëve 1938,15 e cila u ripërtëri në vitin 1953 në marrëveshje xhentëlmenë Tito-Kyprili,16 projekti i Vasa Çubriloviqit:“Problemi i minoriteteve në Jugosllavinë e re” në vitin 194417 Ivo Andiqit(1939)18, fushata represive të Rankoviqit (1957-1966)19, si dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi në vitet 50 e 60-ta20 dhe Memorandumin e Akademisë Serbe të Shkencave e të Arteve(1986)21, pikëmbështetje kishin Programin e parë politik të Serbisë së Madhe, që është Naçertania (Projekti) i Ilia Garashaninit i vitit 1844.22 Në funksion të realizimit të kësaj ideje raciste duhet parë edhe Konventën Jugosllavo-Turke e vitit 1938 për dëbimin me forcë të shqiptarëve në Anadoll, që ishte po ashtu një projekt, në vazhdën e projekteve për spastrimin etik të territoreve të pushtuara shqiptare në Kosovë dhe rajone të tjera etnike.23 Në vargun e dokumenteve politike për kolonizimin dhe dëbimin e shqiptarëve  hyn edhe “Marrëveshja xhentëlmene” për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi, nënshkruar në Split të Kroacisë më 1953 nga Mareshali Josip B. Tito dhe përfaqësuesi turk Fuad Kyprili,24 e cila parashihte që qindra mijëra shqiptarë të shpërnguleshin për në Turqi, duke i trajtuar si “mbetje turke”, si pakicë turke. Kjo marrëveshje në fakt ishte vetëm një ripërtëritje e Konventës Jugosllave-Turke për Shpërnguljen e Shqiptarëve (1938).25

Hulumtimet moderne kanë treguar se parakusht për krime masive cilësohet pjesëmarrja aktive e shumë pjesëtarëve të një shoqërie dhe përkrahja pasive e shumicës së mjedisit përkatës. Në librin e tij shumë të njohur, por edhe të kontestuar, Daniel Goldhagen e paraqet holokaustin si „projekt nacional gjerman“. Sipas rezultateve të tij, në asgjësimin masiv të hebrenjve, përveç strukturave shtetërore e politike, ishin të përfshirë edhe qytetarë të rëndomtë gjermanë.26 Edhe shembulli i luftërave në territorin e ish-Jugosllavi në vitet e 90-a të shekullit XX, dëshmon gjithashtu për pjesëmarrjen e “njerëzve të rëndomtë”, në krim ndaj një mase njerëzish të një përkatësie tjetër etnike.27 Në rastin e luftërave në Jugosllavi, megjithëse nuk është gjurmuar ende pjesëmarrja në masë e shoqërisë në krimet e luftës, ka shumë shembuj që tregojnë se, sidomos në Serbi, ka pasur një mobilizim kolektiv në krimet masive kundër boshnjakëve, kroatëve dhe shqiptarëve në Bosnje-Hercegovinë, Kroaci e në Kosovë. Pavarësisht se përgjegjësia në Serbi ka elemente kolektive, në Tribunalin e Hagës për Krime të Luftës deri tani janë ngritur padi individuale ndaj kreut shtetëror të Serbisë, i cili ishte përgjegjës për krime masive dhe gjenocid. 28 Për Kosovën nuk ka pasur studime të shumta që trajtojnë në mënyrë shteruese dhe me thellësi për dëshmimin e qëllimeve, metodave dhe masave të ndërmarra për “spastrimin etnik“29 nga ana e regjimit serb në Beograd. Në këtë kontekst, përjashtim bënë studimi i Enver Hoxhajt dhe Stephan Müllerit për spastrimet etnike në Bosnjë e Hercegovinë dhe në Kosovë, përmes të cilit ata shpjegojnë natyrën e krimit shtetëror serb.30 Po kështu, vite më parë “Human Rights Watch” e ka dokumentuar në një raport të mbështetur mirë, planifikimin, sistematikën dhe zbatimin e të gjitha krimeve të luftës që u bënë në Kosovë nga nivelet më të larta autoriteteve ushtarake të Jugosllavisë së mbetur e të Serbisë.31

Edhe Organizata për Bashkëpunim Rajonal dhe Integrime Evropiane (OBRIE) në Maqedoni, gjithashtu ka sugjeruartë hetohen edhe varret masive të shkaktuara nga Serbia, gjatë luftërave të përgjakshme të viteve të 90-ta, në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe vende tjera të rajonit. Kjo organizatë ka kërkuar që të formohen grupe profesionale me përfaqësues edhe ndërkombëtar për hetimin e krimeve serbe në Kosovë, me qëllim që të dalin para drejtësisë të gjitha ata që kanë marrë pjesë në vrasjen e afro 11 mijë zhdukjen e mbi 2000 shqiptarë32, dhunimin e rreth 20 mijë grave33,  dëbimin e afro 900 mijë qytetarëve34, pastaj dhe dëmet materiale që arrijnë vlerën e miliarda dollarëve.35

 

Qëllimi i planit “Patkoi”

 

“E vërteta ishte se Millosheviqi planifikonte diç më shumë sesa thjeshtë një luftë – ai donte një Kosovë pa shqiptarë dhe jo vetëm pa UÇK. Spastrimi etnik ishte qëllimi i tij kryesor strategjik dhe bashkësia ndërkombëtare pati të drejtë që e ndali”,36 thotë Henry H. Perrit, autor amerikan i librit “ Ushtria Çlirimtare e Kosovës”, ku krahas të bëmave të luftës çlirimtare të shqiptarëve, evidenton edhe qëllimet dhe krimet së Serbisë në Kosovë. Plani “Patkoi” zbulonte qëllimin e regjimit të Milosheviqit për ta spastruar Kosovën nga shqiptarët. Duke e hedhur një vështrim retrospektivë bëhet e qartë se fushata çnjerëzore e Beogradit dhe planit “Patkoi”, Jon Stoessinger përmend tri qëllime: së pari, shteti serb synonte të dëmtonte UÇK-në;  së dyti, të ndryshonte balancin etnik në Kosovë në favor të serbëve; dhe  së fundi, të mposhtë NATO-n përmes  një krizë së refugjatëve, duke llogaritur se vala e një milion refugjatëve do ta bënte Aleancën Perëndimore të ndërronte drejtimin e fushatës për goditje nga ajri.37 Një qëllim tjetër i Millosheviqit, sipas Fisherit, ishte që nëpërmjet valës së refugjatëve të provokonte kaos në Maqedoni dhe në Shqipëri, për ta destabilizuar kështu rajonin dhe njëkohësisht për të rrezikuar zonën vendimtare të marshimit dhe të furnizimit të NATO-s.38

Ratomir Taniq39, anëtar i ekipit të Qeverisë së Serbisë  në vitet  1994 -1997, njëherësh dëshmitar i Gjykatës së Hagës për Krime të Luftës, pohon se qëllimi i planit “Patkoi” ishte reduktimi i  numrit të shqiptarëve të Kosovës nën 1-milion, me qëllim që pas kësaj të ngriheshin pretendimet se janë më pak se 50 për qind shqiptarë në Kosovë, prandaj, edhe atyre nuk u takonte ta kenë  të drejtën për autonomi.

“Ky ishte plan shumë i qartë, mu sikur që ekzistonte edhe plani i pastrimit etnik. Organet tona të sigurimit absolutisht nuk kanë bërë qërim hesapesh me UÇK-në, por kanë qëruar hesapet me popullatën shqiptare. Kështu, tekefundit, edhe filluan konfliktet etnike serbo-shqiptare, në fillim të marsit të vitit 1998. Në vend që t’i arrestoni vëllezërit Jashari dhe disa të tjerë sipas rregullave luftarake, ju sulmoni shtëpitë e tyre në të cilat jetojnë ata, i vrani gratë, fëmijët, kushërinjtë dhe fqinjët e tyre dhe, natyrisht, kjo shkakton kryengritje të popullit shqiptar, kjo do të shkaktonte kryengritje të çdo populli”, ka deklaruar Taniq.

“E vërteta ishte se Millosheviqi planifikonte diç më shumë sesa thjeshtë një luftë – ai donte një Kosovë pa shqiptarë dhe jo vetëm pa UÇK-në. Spastrimi etnik ishte qëllimi i tij kryesor strategjik dhe bashkësia ndërkombëtare pati të drejtë që e ndali”.40

Në këtë kontekst, fushata e spastrimit etnik kundër shqiptarëve të Kosovës, të cilën Millosheviqi e planifikoi pas humbjeve të tij ushtarake në Kroaci dhe në Bosnjë-Hercegovinë,  pati si rrjedhojë dëbimin e afro 1- milion shqiptarëve nga Kosova edhe po të mos ndërhynte NATO-ja për ta stopuar shkallën e egërsisë së politikës së Beogradit,41 Milosheviqi në çfarëdo rrethane do të pengonte rikthimin e shqiptarëve në Kosovë. Vala e tmerrshme e shkatërrimeve u dokumentua nga dëshmitarë okularë në një shkrim të veçantë të “New York Times”, më 29 maj 1999, me një titull domethënës “Horror dy Design”(Tmerre të qëllimshme). “Grupe njerëzish me maska të zeza u shfaqën në mesnatë, rrëmbyen gratë dhe fëmijët prej shtëpive, përdhunuan gratë, vranë burrat, u bënë trupin copa-copa dhe pastaj u vunë flakët shtëpive. Shpejtësia dhe madhësia e fushatës serbe ishte e pashembullt, madje edhe me standardet e dhunës në Bosnjë, ndërkohë që valë njerëzish me maska, njëra pas tjetrës, përhapnin terrorin nëpër fshatrat dhe pastaj në qytetet e Kosovës. Shqiptarët etnikë zhvendoseshin nga një shtëpi në tjetrën, zhvendoseshin  me të afërmit e shokët, iknin e iknin për të qëndruar përpara serbëve që përparonin…Ndërkohë që nëpër Kosovë u përhapën fjalë mbi terrorin, frika u bë aleati më i suksesshëm i serbëve dhe, ndërsa fushata përparonte, një grusht serbësh me maska,42 të armatosur, përzinin nga shtëpitë mijëra njerëz, i grabisnin, i dëbonin me karvanë, kurse shtëpive të tyre u vinin flakën. Frika përzihej me poshtërimin dhe barbarinë. Serbët bënë çdo përpjekje për t’u siguruar se ata që ikën nuk do të ktheheshin përsëri. Refugjatëve iu grisnin të gjitha dokumente e identitetit e madje edhe targat e makinave ua zhvidhosën në mënyrë sistematike nëpër kufij. “Kjo nuk është toka juaj- kurrë s’keni për ta parë më”, ulërinin serbët ndaj shqiptarëve të pashpresë para se ata të dëboheshin nga Kosova.43 Po ashtu, dëshmitarë e viktima të shumta i kishin raportuar organizatës Human Rights Watch se si forcat qeveritare, qoftë në shtëpitë e tyre, qoftë kur ishin në rrugë e sipër për të lënë Kosovën, u kishin zhvatur gjëra të çmueshme, përfshirë unaza martesore e automobila.44

Po ashtu, një nga politikanët më të angazhuar në luftën e Kosovës, kryeministri britanik Tony Blair, në një intervistë për mediet gjermane, duke folur për qëllimet e fushatës së spastrimit etnik,thekson se “në Kosovë njerëzit po dëbohen, vriten dhe përndiqen me dhunë e brutalitet të jashtëzakonshëm për shkak të përkatësisë së tyre etnike. Ekzistojnë shumë informacione të dokumentuara mirë rreth ekzekutimeve masive të të rinjve  përdhunimet sistematike të femrave shqiptare dhe informacione të tjera për akte dhune kundër njerëzve të pambrojtur. Përballë gjithë kësaj është e pamundshme të mos kujtohet ajo kohë, kur njerëzit në Evropë dëboheshin me vagonë trenash.”45

Po kështu, sipas ekspertëve të shërbimeve informative, qëllimi tjetër kryesor i planit “ Patkoi “, krahas  depërtimit dhe vrasjeve në masë të shqiptarëve, ishte edhe shkatërrimi, përkatësisht neutralizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila asokohe përbënte sfiduesen kryesore të aparatit dhe regjimit represiv serb. Menjëherë pas luftës së Kosovës,  “ Reuters-i” bënte të njohur lajmin se gjyqi ushtarak disiplinor i Jugosllavisë së mbetur e kishte shkarkuar nga detyra një oficer të saj rezervë, që, sipas tyre, kishte zbuluar një operacion sekret “Patkoi”. Sipas këtij informacioni, kolonelit rezervist, Dragan Vuksiq, 54 vjeçar, i ishte marrë grada për shkak të “dëmtimit të reputacionit të shtetit dhe nderit e reputacionit të ushtrisë. “Autoritetet serbe pretendonin se ky oficer në një takim që duhet të ketë pasur në Vjenë, në vitin 1999, e kishte informuar një ekspert ndërkombëtar për operacionin sekret të quajtur “Patkoi“, i cili ishte përgatitur për ta parandaluar kryengritjen e shqiptarëve dhe për ta ndryshuar strukturën etnike në Kosovë.

Siç është njohur maksima, pamja flet më tepër se sa mijëra fjalë, kur fotografitë e mijëra shqiptarëve që u mblodhën si kope në gjedhë nëpër trenat që niseshin nga Prishtina për në kufirin e Maqedonisë mbërritën në ekrane televizioneve perëndimore, ishte e qartë se dëbimi dhe përndjekja masive e shqiptarëve ishte e planifikuar dhe trenat në gjithçka të kujtonin skenat e holokaustit nazist.46

Natyrisht, kjo situatë në Kosovë imponoi intervenimin ushtarak të NATO-s. Me këtë, demokracitë perëndimore u futën në luftë dhe ishin të gatshme të paguanin çmimin për këtë çështje. natyrisht, dëshira ishte që ky çmim të jetë mundësisht sa më i vogël. Ndërhyrja ushtarake e NATO-s në luftën e Kosovës ishte dëshmi se  Perëndimi në rend të parë kishte te vënë të drejtat e njeriut, përpara sovranitetit shtetëror dhe tani e tutje ishte i gatshëm që në Evropë të mos ketë kurrë dëbime etnike dhe barbari. Për këtë arsye, Perëndimi e ndali Millosheviqin.47 Justifikimi i intervenimit në bazën e të drejtave të njeriut ndodhej në pikën e vet më të lartë. ShBA-ja dhe aleatët e saj po eksperimentonin jo vetëm doktrinën që do të mund të zëvendësonin paradigmat e Luftës së Ftohtë për strategjinë e sigurisë, por mbështetjen edhe në rezolutat e Këshillit te Sigurimit te OKB-së për Kosovën 1199 (1998), të datës 23 shtator 1998, 1203 (1998) të datës 24 tetor 1998 dhe veçanërisht  me autorizimet që i krijon Kapitulli i VII të Kartës së OKB-së dhe të cilat Jugosllavia e mbetur nuk i kishte përmbushur. Madje as pas vendosjes së Misionit të Verifikimit në Kosovë (KVM), më 1998 kur problemi më i madh mbeti çështja e 250,000 shqiptarëve të dëbuar, 30.000 prej të cilëve ishin në qiell të hapur në pyje, pa veshmbathje apo strehim dhe në prag dimri.. Në fakt, opsioni i përdorimit të forcës kundër politikës hegjemoniste të Milosheviqit kishte filluar të formësohej qysh në fillim të luftës dhe për fushatës së tij represive,48por përgjigja e Perëndimit fillimisht ishte ngurruese.

Përkundër kësaj, kundërshtarët e angazhimit ushtarak të Aleancës Veriatlantike në Kosovë vazhdonin të pohonin të kundërtën e kësaj, të justifikonin se dëbimi i shqiptarëve në masë nga Kosova kishte filluar tek pas tërheqjes së vëzhguesve të OSBE-së dhe fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s. Por, siç u tha edhe më lart, operacioni “Patkoi”, i përgatitur gjatë kohë nga ekspertët dhe ideatorët e politikës së  Serbisë, asfiksonte në embrion argumentet e tilla dhe ishte krejt e parëndësishme si do të quhej një plan i tillë për spastrime etnike në Kosovës.

 

Metodat serbe të spastrimit analoge me ato naziste

Në librin e tij të kujtimeve, ministri i Jashtëm gjerman, Joshka Fisher, njëri nga politikanët më aktiv evropian për ndëshkimin e politikës represive dhe konfliktuoze të Beogradit, duke folur për takimin e tij me Milosheviqin, tregon se çfarë kishte ndërmend të bënte ai në kohën kur ende nuk ishte hedhur  asnjë bombë e NATO-s. Fakti se politika e tij po shkonte në drejtim të ndryshimit të përbërjes etnike të popullatës në territoret e pushtuara në Kosovë, me ndihmën e vrasjeve, terrorit dhe dëbimit, siç ishte e zakonshme në Evropën e viteve ’30 dhe ’40 të shekullit të kaluar, pikërisht ishin të majtët ata, të cilët e kanë cilësuar këtë politikë si fashizëm. Edhe metodat e regjimit në spastrimin etnik të Kosovës ishin shumë të ngjashme me ato që ishin përdorur nga regjimi nazist kundër popullatës hebraike.

 

Sipas Fisherit dhe Noel Malcolm, politika serbe  dhe retorika e saj e viteve 90-ta, pothuajse deri në detaje ishte identike me politikat që ishin zbatuar, ose së paku propozuar nga nacionalisti radikal serb, Vasa Çubrilloviq në vitet 20-a dhe 30-a të shekullit XX. Kjo politikë kishte të bënte me një strategji të përgjithshme të bindjes dhe të shtrëngimit të shqiptarëve që t’i braktisin vendin e tyre, duke ua bërë atyre jetën të padurueshme, duke përdorur format më agresive të represionit dhe të asimilimit.49 Gazeta “Frankfurter Rundschau” e kishte ribotuar këtë dokument, më 28 prill 1999. Qysh në vitet ’30, dominimi i shqiptarëve në Kosovë ka qenë një nga sfidat më të mëdha për nacionalistët serbë dhe për zgjidhjen e këtij problemi. Ata u mbështetën në metodat që i kishte përdorur Gjermania për dëbimin e hebrenjve dhe Rusia për zhvendosjen e popujve jo rus.50 Por, dallimi ishte se tani nuk ishte Evropa e vitit 1937, por e vitit 1999 dhe ajo bazohej në vlera krejtësisht të tjera.
Në planin  për dëbimin e shqiptarëve nga Kosova, regjimi serb përdori edhe metodën apo taktikën e “tokës së djegur”, sipas së cilës, artileria, automjetet e blinduara dhe tanket qëllonin fshatrat të përzgjedhura. Më pas këmbësoria serbe, duke rrethuar fshatrat nga tri anët, detyronte popullsinë civile të zhvendosej. Ky lloj sulmi bëhej në formë “Patkoi”.51 Sipas Josef Martines, popullata civile nuk dinte me saktësi se çfarë po ndodhte rreth saj, ajo ishte e izoluar dhe e kërcënuar në mënyrë permanente nga ushtria, policia dhe njësitet paraushtarake serbe. Ata që arrestoheshin vriteshin dhe zhdukeshin pa gjurmë. Pas luftës, shumë prej tyre e gjetën në varrezat masive në Serbi, në vendet si: Batajnica, Peruçaci, një lumë në kufi midis Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës, në Petrovo-Sello, vend afër kufirit midis Serbisë dhe Rumanisë, si dhe në Rashkë.52  Gazeta angleze “Sunday Times”, në një raport nga Prekazi në mars të vitit 1998 me titullin: “Serbët e kthejnë Kosovën në një fushë vrasjesh”, mes të tjerash, shkruante:

“Një vëzhgues perëndimor, i cili ishte kthyer nga Prekazi, kur filloi sulmi të enjten, tha se refugjatët që po iknin me një traktor rimorkio kishin  raportuar për fshatarë të plagosur, të cilët ishin lënë në gjendje të vështirë në bodrume, tepër të dobët për të pasur mundësi të largohen. “Trupat ishin shtrirë në rrugë”, thanë ata. Ata që ishin lënë në Prekaz u ballafaquan me një pritje dëshpëruese për shpëtim dhe trajtim mjekësor. Të gjitha rrugët në rajon ishin të bllokuara dhe vargan i Kryqit të Kuq, i cili mbrëmë u përpoq që të hynte me medikamente, u kthye mbrapa nën kërcënimin e armëve.”53 Pas largimit të misionit vëzhgues të OSBE-së dhe fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s, regjimi i Beogradit shfrytëzoi mospraninë e përfaqësuesve dhe të gazetarëve ndërkombëtarë, për të filluar me intensitet të lartë strategjinë e spastrimit etnik dhe të “tokës së djegur”. Ishte ky një paralajmërim i kahershëm i udhëheqjes serbe në Beograd se në rast lufte në Kosovë , do të dëboheshin të gjithë shqiptarët ndaj të cilëve ai kishte urrejtje raciste. “Shumë njerëz që kanë biseduar me Millosheviqin rreth Kosovës e kanë kuptuar se ai kishte urrejtje raciste kundër shqiptarëve, e cila ishte e përbashkët në Serbi.  Në tetor të vitit 1998, pasi që regjimi i Beogradit u pajtua nën kërcënimin e bombardimit nga ana e NATO-s që të pranonte marrëveshjen për të lejuar vendosjen e 2- mijë vëzhguesve të jashtëm në Kosovë, ai shpërtheu para gjeneralit Wesley Clark . Me një zë të ngritur dhe fytyrë të zemëruar Millosheviqi ulëriu: “ Por gjeneral, e dimë se si duhet qëruar hesapet me këta vrasës dhe dhunues. Ata janë vrasës, janë vrasës të familjeve të tyre, por ne e dimë se si duhet qëruar hesapet me ta dhe këtë e kemi bërë edhe më herët. Në vitin 1946, në Drenicë i vramë, i vramë që të gjithë. Mirë, natyrisht nuk i kemi vrarë menjëherë që të gjithë. Na janë nevojitur disa vjet.” Paraqitjen e Milosheviqit, Klarku në këtë rast e përshkroi si “të shikosh grumbullimin e Nyrmbergut.”54

Përkundër kësaj Millosheviqi provoi që krimin e strukturor shtetëror ta minimizonte në sytë e publikut ndërkombëtar. Që në momentin e largimit të misionit vëzhgues të OSBE-së dhe fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s, ai shfrytëzoi mospraninë e përfaqësuesve ndërkombëtarë dhe të gazetarëve perëndimorë,  që të fillonte me realizimin  e kërcënimin e tij kaherë për dëbimin dhe spastrimin etnik të Kosovës. Veprim ky i kanalizuar edhe përmes planit të koduar “Patkoi”, i cili rezultoi me dëbimet dhe vrasje masive dhe të papara që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore. Aparati shtetëror serb, policia dhe ushtria, si dhe strukturat kriminale/paraushtarake filluan në mënyrë të planifikuar dhe të organizuar përndjekjen masive shqiptarëve të Kosovës, në çdo shtëpi dhe vendbanim, duke i vrarë, dëbuar dhe ekzekutuar në masë.55 Në kë fushatë dëbimi dhe vrasje masive ishin shumë aktiv formacioni paraushtarak serb “Çakallët”, i cili më 1999, kreu krime kryesisht në fshatrat: Lubeniq, Qyshk, Pavlan dhe Zahaq.56 Edhe formacioni “Frenki”, një njësit komando i emëruar sipas udhëheqësit të tij Franko Simatoviq – Frenki, kishte qenë pjesë e forcave speciale të sigurimit shtetëror të Serbisë, të njohur edhe si “Crvene beretke” (Beretat e kuqe), “Operativna Grupa” ose “OPG” (grupi operativ), një njësit elitë i policisë serbe, pjesëtarët e të cilit me krenari kanë quajtur veten “Magla” (Mjegulla), sepse pas aksioneve të ndërmarra ata nuk kanë lënë ndonjë gjurmë. Bazuar në dëshmitë e disa burimeve serbe, pjesëtarët e OPG-s kanë marrë pjesë edhe në disa masakra tjera famëkeqe në Kosovë, në Abri të Ulët, në Reçak, në Qyshk, në Pavlan, në Zahaç e lokalitete te lokalitete tjera të Kosovës dhe se mësohet se këto njësi vrastare paraushtarake merrnin urdhrat nga gjeneralë të lartë në Ministrinë e Punëve të Brendshme të Serbisë. Grupet paramilitare të ashtuquajtur “Munja” (vetëtima). “Munja”, në një raport të organizatës “Human Rights Watch-it” (HRW), përshkruhen se “ka qenë një mishërim i çuditshëm i policëve, kriminelëve dhe të vetëquajturve patriotë, (plotësisht nën kontrollin e armatës dhe policisë), të cilët nga serbët ishin konsideruar si legjendarë, për përleshjet e tyre që kishin zhvilluar me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe për sulmet e pamëshirshme mbi civilët shqiptarë”.57

Në funksion të krijimit të klimës së frikës dhe të nxitjes së dëbimit të shqiptarëve është sulmi më 14 dhjetor 1998 në “Panda Café”-në qytetin e Pejës, ku persona të armatosur të paidentifikuar vranë gjashtë të rinj serbë. Për ta legjitimuar fushatën represive ndaj shqiptarëve, autoritetet e atëhershme të shtetit serb për këtë ngjarje fajësuan shqiptarët dhe Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Në anën tjetër, Natasa Kandiq, e cila për shumë vjet ishte drejtoreshë e Fondit për të Drejtën Humanitare në Serbi, pas krimit në kafeterinë “Panda”, pati qëndruar në Pejë. Duke folur për Radion Evropa e Lirë, ajo e përshkruante atmosferën në qytetin e Pejës, në dhjetorin e vitit 1998:

“Selia e ish-‘Beretave të kuqe’, gjegjësisht, njësiteve për Operacione Speciale ka qenë në pushimoret që gjendet afër Manastirit të Deçanit. Ata, me automjetet e tyre ‘hamer’ në vazhdimësi janë vozitur nëpër rrugët e Pejës. Ka qenë njësia lokale ‘Vetëtima’… Kjo ka ngjallur frikë të tmerrshme në qytet. Pas orës 16, asnjë shqiptar nuk ishte nëpër rrugë. Flitej se për këtë vepronte ‘Dora e zezë’ dhe se njerëzit zhdukeshin dhe se automjetet shëtisnin pa tabela regjistrimi”.

Ajo pohon se që atëherë, në mesin e shqiptarëve, por edhe të serbëve vendorë, në Pejë, flitej se krimin nuk e kishin kryer shqiptarët.58

Po ashtu, edhe policia dhe ushtria e rregullt serbe e dislokuar në Kosovë, edhe në periudhën kur aty ishin të vendosur pjesëtarët e misionit verifikues të OSBE-së, kishin një koordinim dhe bashkëpunim në mes vete. “Ushtria granatonte fshatrat nga kodrat e afërta, ndërsa policia hynte në to, vriste dhe plaçkiste shqiptarët, dhe ky tip operacionesh kërkon koordinim më të madh komandues,”59 dëshmoi para Tribunalit të Hagës dëshmitari Karel Drewienkiewicz, gjeneral britanik , në dëshminë e tij në gjykimin kundër Sllobodan Millosheviqit. Po ashtu, ekzistojnë dëshmi se për të gjitha krimet e bëra në Kosovë nga forcat policore dhe ushtarake i është raportuar Milloshevqit, i cili para gjatë dhe pas Konferencës së Rambujesë vuri në veprim aparatin e tij represiv për ta realizuar në plotëni planin “Patkoi”.

Në lidhje me këtë represion dhe fushatë të dëbimeve dhe vrasjeve masive në Kosovë nga ushtria dhe policia serbe, historiani gjerman Holm Sundhaussen, në librin e tij “Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011. Eine ungewöhnliche Geschichte des Gewöhnlichen“, konstaton si vijon: “Me sulmet ajrore mund të shkatërrohen qendrat komanduese të kundërshtarit, magazinat ushtarake, artileria e rëndë dhe shumë gjëra të tjera, por spastrimet etnike, të kryera nga bandat paramilitare, nuk mund të pengohen nga ajri. Pas fillimit të sulmeve ajrore dëbimi dhe arratia e popullsisë shqiptare të Kosovës mori përmasa dukshëm më të mëdha. Nga frika prej akteve hakmarrëse brenda pak javësh afro 800 mijë njerëz u dëbuan me dhunë nga shtëpitë  e tyre dhe shpëtuan kokën e tyre duke u arratisur në Shqipëri, në Maqedoni dhe në Mal të Zi. Mijëra u vranë dhe u groposën në varreza masive.”60

Fatkeqësisht  fushata e dëbimeve dhe ekzekutimeve kolektive po gjente edhe mbështetjen edhe të shumicës së popullatës serbe, meqë asokohe në Serbi ekzistonte një agresivitet i madh dhe një propagandë nacionaliste e fuqishme. Në fakt, kjo nuk po ndodhte për herë të parë në luftën e Kosovës, por qysh nga lufta në Kroaci dhe në Bosnjë,  ishte bërë motiv mbizotërues (mobilizues) i politikës serbe që nga periudha e fillim viteve 90-a. Ajo çfarë po ndodhte në Jugosllavi, sipas përcaktimeve konvencionale, ishte gjenocid, tendencë për zhdukjen masive të shqiptarëve. Serbët po bënin vrasje masive dhe selektive, duke eliminuar njerëz me reputacion politik apo akademik, me qëllim që të dekurajohej popullata civile shqiptare. Duke folur për përmasat e krimit serb mbi shqiptarët, ish-ministri gjerman i Mbrojtjes, Rudolf Sharping, thoshte se këto vrasje kishin ndodhur për dhjetë vjet me radhë vetëm për shkak të dallimeve në prejardhjen etnike. “Edhe sot inatosem, hidhërohem dhe tmerrohem, kur unë shoh këtë, çfarë shoh ende në Kosovë. Shikoni një herë, si e kam përjetuar unë këtë në Krushë të Madhe, në një shtëpi, prej së cilës kanë mbetur vetëm katër mure 4×4. Gjithçka e djegur. 10 apo 15 centimetra shtresë  e lartë, e zezë, masë e padefinuar. E dallueshëm është vetëm nga masa ku shquhen skeletet[…]. Nëse pritni që një politikan do të qëndronte indiferent para këtij fakti, […] atëherë në rastin tim jeni në adresë të gabuar.”61

Një metodë e tillë kishte analogji të shumta me atë që kishte bërë Hitleri kundër hebrenjve.”Millosheviqi dhe Hitleri janë persona shumë të ndryshëm, por ata të dy janë vrasës në masë dhe fajtorë për një sërë krimesh të tjera. Edhe Hitleri dhe Milosheviqi filluan krimet e tyre në emër të ideologjisë, e cila zhvlerësonte jetët e të tjerëve duke i nisur nga ideja se njerëzit kanë të drejtë që t’i vrasin të tjerët, nëse ata u dalin përpara në rrugë, “62 vlerësonte historiani i njohur amerikan dhe autori i librit “Hitlers Willige Vollstrecker”, Daniel Johan Goldhagen. Ndërsa, Stoessinger thotë se Adolf Aihmani, njeriu i ngarkuar me dëbimin e hebrenjve gjatë regjimit nazist, ka gjasa ta kishte vlerësuar madhësinë e operacionit “Patkoi”.63

Ishte e dukshme se dëbimi i shqiptarëve të kujtonte dëbimin  e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore,64 derisa disa ultra majtistë dhe ekspertë ligjor merreshin me interpretimin dogmatik të disa paragrafëve të së drejtës ndërkombëtare, duke i dhënë të drejtë sovranitetit shtetëror përballë të drejtës për të liri dhe të drejta njerëzore të një populli të tërë. Në rastin e luftës së Kosovës, shumë politikanë ndërkombëtarë përdorën fjalën “gjenocid” dhe për këtë sillnin shumë argumente. Edhe Sekretari i atëhershëm i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Kofi Anan, përdori fjalën gjenocid me rastin e 50 vjetorit të miratimit të konventës kundër gjenocidit në Gjenevë: “Ne po jetojmë nën mjegullat e errëta të gjenocidit.”65

Mirëpo, bota demokratike nuk mund të vështronte indiferente, sepse shekulli XX do të shënohej si shekull i përsëritur dhe do të kuptohej si shenjë se elitat politike dhe intelektuale asnjëherë s’kanë mësuar nga e kaluara. Pra, nuk mund të qëndrohej mënjanë dhe me shpresë së gjërat do të zgjidhen vetvetiu, pikërisht ashtu siç u veprua në fillim të luftërave të Hitlerit.66

Beogradi po përpiqej që t’i eliminonte shqiptarët në gjithë hapësirat e Kosovës. Ishte pra fjala për një projekt të planifikuar. Regjimi serb në Beograd po tentonte ta vinte botën përpara fakteve të kryera në Kosovë.  Me këtë u dëshmua se kundërshtimi i diktatorit serb lidhur me praninë ndërkombëtare ushtarake në Kosovë, ashtu siç ishte paraparë me Marrëveshjen e Rambujesë, ishte në përputhje me planin e tij, i cili parashihte spastrimin ushtarak të Kosovës. “Ushtria Jugosllave kishte komandën e përgjithshme gjatë periudhës së bombardimeve të NATO-s. Sipas ligjit, ajo kishte nën varësinë e  saj policinë dhe forcat paraushtarake, megjithëse zyrtarët e lartë në Ministrinë e Punëve të Brendshme serbe ushtruan dukshëm një influencë të rëndësishme gjatë fushatës. Ushtria kontrollonte rrugët kryesore dhe kufijtë duke koordinuar dhe lehtësuar kështu “spastrimin etnik” (në Kosovë). Policia dhe forcat paraushtarake u përfshinë në mënyrë më të drejtpërdrejtë në dëbimin e civilëve dhe shkatërrimin e fshatrave, për të cilën kishin mbështetjen e artilerisë së ushtrisë (serbe). Gjatë këtyre operacioneve burrat veçoheshin nga gratë dhe fëmijët për t’u marrë në pyetje për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe ekzekutoheshin në vend.“67 Në kë rrethanë, Për NATO-n dhe Perëndimin nuk kishte kthim prapa, pos vazhdimit të sulmeve mbi pozicionet ushtarake serbe, me qëllim që t’i jepej fund politikës së spastrimit etnik dhe vrasjeve masive në Kosovë.

Edhe pse kundërshtarët e sulmeve ajrore të NATO-s kanë provuar të argumentojnë se vrasjen dhe dëbimet msive të popullatës civile shqiptare të Kosovës kishin filluar vetëm pas fillimit të sulmeve të NATO-s, taktika vrastare dhe “pastrimi etnik” i forcave serbe gjatë gjithë vitit 1998 dëshmon të kundërtën. Sipas njërit nga ekspertët më të njohur gjerman të Ballkanit, Matthias Rüb, masakrat dhe dëbimet sistematike në Kosovë kishin filluar plotë një vit më parë para se të fillonin sulmet ajrore kundër caqeve strategjike të Jugosllavisë së mbetur. Kjo ka qenë edhe parahistoria e bisedimeve të paqes në Rambuje dhe në Paris dhe pa këtë parahistori nuk mund të shpjegohet dështimi i negociatave. “Kush thotë më vonë se dëbimet dhe masakrat në Kosovë kishin filluan pas sulmeve ajrore të NATOs me 24 mars 19999, ka harruar ose ngatërruar luftën e verës të vitit 1998,”68 shkruan Rüb. Këtë e konfirmojnë edhe vetë protagonistët serbë të luftës në Kosovë, madje edhe nga radhët e ish-pjesëtarëve të njësiteve policore serbe. Atadëshmojnë për fushatën e spastrimeve dhe vrasjeve sistematike gjatë gjithë vitit 1998. Në mesin e tyre, Sllobodan Stojanoviq, komandant i pensionuar policor “Cërna Trava”, ish- pjesëtar i forcave speciale policore, dëshmitar i dikurshëm i mbrojtur, në një bisedë për gazetë elektronike beogradase “e-novine”, ka rrëfyer për krimet mbi civilët shqiptarë, të cilët i kishte parë vetë gjatë periudhës gusht-tetor 1998.  “Në Kosovë kam qenë gjatë gushtit, shtatorit dhe tetorit të vitit 1998. Gjatë atyre tre muajve kam parë tmerre, si vriten fëmijët, civilët, si burra ashtu edhe gra. Pashë se si plaçkitet me të madhe, brenda një nate kamionët nxirrnin jashtë mallin e vjedhur përmes kanaleve të veta dhe ngjashëm (…) Një pjesëtar i çetës ia kishte prerë kokën një shqiptari të vdekur, derisa  më pas me ditë të tëra e kishte zier në një enë. Ai i kishte nxjerrë tre dhëmbë të arit dhe më pas kishte shkuar në shtëpi dhe e kishte ngjyrosur me llak kafkën, duke bërë prej saj një llambë tavoline. Ai të njëjtën gjë e kishte bërë edhe me një grua të vrarë. Edhe asaj ja kishte hequr kokën, duke e zier në mënyrë të njëjtë, duke marrë në shtëpi dhe duke bërë llambë tavoline. Thoshte se do dy llamba. (…) Në shtator të vitit 1998 po luftonim në fshatrat mbi Prizren, në Res, Lubiçevë, Hoçë, duke kryer të ashtuquajturin pastrim terreni. Nuk dua që ta përmend emrin e policit, ai është ende gjallë, pensionist dhe për pikë të qejfit vrau fëmijën në djep, që nuk kishte më shumë se katër muaj. Me arsyetimin “më mirë një shqiptar i vdekur se një shqiptar i gjallë”69, rrëfen mes të tjerash Stojanoviq.

Mirëpo, bërja publike e planit “Patkoi”, shtyri kreun e lartë serb në Beograd të ndërmarrë veprime për fshehjen e krimeve mbi shqiptarët e Kosovës. Trupat e shumë shqiptarëve të zhdukur nga lufta e Kosovës dyshohet se në mënyrë të organizuar janë bartur për në Serbi. Atje kanë përfunduar me gjasë në varrezat masive, por ka shumë që kanë përfunduar edhe në furra për shkrirjen e bakrit. Gazeta kosovare “Tribuna” ka marrë një rrëfim rrëqethës të dëshmitarit Ivan Pajiq70, i cilika parë nga afër zbrazjen e trupave të civilëve shqiptarë nga kamionët frigoriferë në shkritoren e Borit. “Në frigoriferin që po flasim ka pasur gra dhe fëmijë shqiptarë të vrarë. Unë me sytë e mi kam parë fëmijë në momentin kur janë hapur dyert e atij frigoriferi. Kjo ka ndodhur në shkritoren në Bor, aty ku shkrihet bakri. Aty është shkatërruar gjithçka, të gjitha trupat janë djegur,”71 rrëfen dëshmitari serb Ivan Pajiq.

Pavarësisht se Kosova dhe Serbia ka filluar dialogun me qëllim normalizimin e marrëdhënieve, çështja e të pagjeturve dhe djegia e trupave të shqiptarëve nga koha e luftës ka mbetur e pandriçuar72, ngase në Serbi këto çështje vazhdojnë të jenë sekrete. Në një intervistë për gazetën “Tribuna” aktivistja për të drejtat e njeriut nga Serbia, Natasha Kandiq, ka thënë se transportimi i trupave të shqiptarëve të vrarë vazhdon të jetë çështje sekrete, për shkak se kështu kanë vendosur ata që i kanë marrë vendimet për këtë operacion.73 Sidoqoftë, ekzistenca dhe zbulimi i varrezave masive në Serbi janë dëshmi se trupat e shqiptarëve të vrarë janë transportuar nga Kosova dhe se ka pasur një plan të skicuar për mënyrën, strategjinë, mjetet dhe dinamikën e spastrimit etnik dhe për vrasjen masive të shqiptarëve.

 

Fazat e realizimit të operacionit “Patkoi“

 

Pavarësisht se për ekzistencën e planit “Patkoi” u mësua tek në fillim të vitit 1999, zhvillimet luftarake në Kosovë provojnë se monstruoziteti i forcave serbe, vrasjet dhe spastrim etnik kishte që nga shpërthimi i luftës në pranverë të vitit 1998. Në Kosovë më 1998 ishin ndërmarrë tri të ashtuquajtura spastrime terrenesh, gjatë marsit, qershorit dhe shtatorit. Krahas forcave ushtarake dhe policore tashmë në këtë aksion ishin vënë edhe strukturat paraushtarake të Millorad Ullemek, i njohur me nofkën Legija,74 i cili më pas u bë i njohur edhe si organizator i atentatit mbi ish-kryeministrin e Serbisë, Zoran Gjingjiq. Gjatë kësaj fushate, forcat serbe digjnin fshatrat, vrisnin gratë, fëmijët, bagëtinë dhe gjithçka që lëvizte para tyre. Por, kjo fushatë mori përmasa dramatike në dimrin e vitit 1998/1999, kur regjimi serbe në njërën anë zhvillonte negociata me ndërmjetës ndërkombëtar, në anën tjetër, përgatitej për dëbimin përfundimtar të shqiptarëve nga Kosova. Ndaj, që atëherë ishin shtuar zërat për ndërhyrje ushtarake në luftën e Kosovës, me qëllimin që të pamundësohej realizimi i idesë serbomadhe të Millosheviqit, i cili kishte urrejtje raciste kundër shqiptarëve

 

Siç dokumentohet edhe nga skicat e publikuara për herë në librin e Rudolf Scharping   “Wir dürfen nicht wegsehen. Der Kosovo Krieg und Europa”,75 Operacioni “Patkoi”, ishte planifikuar të zbatohet në tri faza:

 

Faza e parë ishte paraparë që të kryhej gjatë muajit janar 1999, e që kishte për qëllim spastrimin etnik nga popullsia shqiptare, pjesën veriore të Kosovës. Edhe sipas analizës së ekspertit ushtarak gjerman, inspektorit të përgjithshëm i Bundesverit, gjenerali Hans-Peter von Kirchbach,  ky plan parashihte që, në fazën e parë, pas ndërrimit të motmoteve 98/99, që të dëbohej popullsia shqiptare e Kosovës nga pjesa e veriut dhe përgjatë një brezi të gjerë në të dy anët e rrugëve kryesore lidhëse. Kjo përputhej me informacionet e Ministrisë gjermane të Mbrojtjes. Sipas këtyre gjetjeve, në janar të vitit 1999, forcat e armatosura dhe të sigurisë serbe në veri të Kosovës kishin filluar në masë të shtuar me sulme në rajonin rreth qyteteve Podujevë dhe Mitrovicë. Për këtë qëllim, pala serbe kishte përgatitur një njësi të fortë sulmuese tankiste.

 

Po ashtu,  tashmë në rripin kufitar me Shqipërinë, andej prej nga vinin furnizimet me armatim për UÇK-në, spastrimi ishte kryer tërësisht gjatë operacioneve të ushtrisë dhe policisë serbe në muajt gusht-shtator 98’. Gjatë këtyre operacioneve, shteti serb kishte përdorur njësitet e blinduara me një efektiv ushtarak, policore dhe paramilitare prej 16 mijë trupash. Popullata e dëbuar shqiptare nga fshatrat e rrethit të Deçanit, Pejës dhe Gjakovës ishin ngujuar në qytetin e Pejës, ose ishte zhvendosur në Shqipëri dhe në Mal të Zi.  Në këtë periudhë forcat serbe i kishin përqendruar veprimet e tyre në rajonin e Drenicës dhe përgjatë linjës kufitare jugperëndimore me Shqipërinë, duke përdorur artilerinë për të detyruar popullsinë civile shqiptare të largohej nga shtëpitë e tyre dhe pastaj ato digjeshin deri në themele. Agjencitë ndërkombëtare vlerësonin se rreth 200,000-300,000 shqiptarë u dëbuan nga shtëpitë e tyre në mes të prillit dhe shtatorit 1998.76 Këto të dhëna janë në sinkroni dhe konfirmojnë pohimet e studiuesit gjerman Holm Sundhaussen se, me apo plan të detajuar, veprimi i armatës dhe i njësive policore serbe ndoqën një skemë unike,77 që do të thotë se shteti serbe i përmbahej një plani konkret për dëbimin sistematik të shqiptarëve të Kosovës.

 

Faza e dytë ishte planifikuar gjatë muajit shkurt 1999, për ta përfshirë pjesën qendrore të Kosovës, përkatësisht Drenicën dhe rajonet përreth, ku përveç vrasjeve dhe dëbimit të popullsisë shqiptare, kishte për qëllim edhe shkatërrimin e njësiteve të UÇK-së. Gjatë kësaj faze operacione luftarake serbe u shtrinë sistematikisht drejt Jugut të Kosovës dhe kështu njëkohësisht aty u përqendruan  shumë forcat ushtarake serbe.  Pra, derisa negociohej  në Rambuje dhe më pas në Paris, regjimi i Beogradit kishte filluar  me fushatën  e dëbimeve sistematike  në bazë të një plani preciz operativ ushtarak. Në të njëjtën kohë, përballë publikut perëndimor Beogradi bëhej sikur kishte vullnet bisedimesh dhe për arritjen e një zgjidhje politike, ndërsa në Kosovë vazhdonin plaçkitet dhe vrasjet e e shqiptarëve nga policia dhe ushtria serbe.

 

Një fazë tjetër, të tretë,  e operacionit ishte në rrjedhë gjatë bisedimeve në Paris, pra në mars 1999 dhe prillit 1999, kishte për qëllim spastrimin etnik  të Kosovës: luftimet në mes të Kosovës, në malet e Drenicës e gjithashtu në Veri të Kosovës, si dhe në rrethinën e Pejës, u bënë gjithnjë e më intensive. Realizimi shkallë-shkallë i këtij plani operativ shkoi njëkohësisht me zëvendësimin e atyre ushtarakëve serbë që iu kundërvinin të përdorimit të ushtrisë kundër civilëve shqiptarë.78 Me qëllim të të dëbimit dhe të largimit të popullatës shqiptare nga Kosova, strukturat komanduese ushtarake dhe politike të Serbisë, gjithnjë sipas planit “Patkoi”, kishin hapur dy vendkalime kufitare Kosovë-Shqipëri, në Qafë të Morinës, dhe tjetrën në kufirin Kosovë-Maqedoni, në Bllacë. Si rrjedhojë, e këtij plani brenda pak muajve u dëbuan nga Kosova më shumë se gjysma e popullsisë shqiptare. Duhet shtuar se në periudhë, vetëm brenda tri javësh të muajve mars dhe prill 1999,  forcat e organizuara serbe dëbuan nga Kosova 862,979 shqiptarë etnikë, ndërsa qindra mijëra të tjerë u zhvendosën brenda për brenda, dhe këtu nuk llogariten ata që ishin zhvendosur para marsit 1999. Më shumë se 80% e tërë popullsisë së Kosovës – 90% e shqiptarëve – u dëbuan nga shtëpitë e tyre.79

 

Ndërsa, sipas të dhënave të UNCHR-së, gjatë periudhës së bombardimeve të NATO-së në fillim të qershorit 1999, nga Kosova ka pasur afro 1 milion refugjatët të dëbuar . Vendosja e refugjatëve sipas shteteve ishte: 443.300 ishin vendosur në Shqipëri; 247.800 në Maqedoni, 69.300 në Mal të Zi; 21.700 në Bosnjë-Hercegovinë. Pra, një total prej 782.100. Në vendet e tjera të botës u vendosën gjithsej 76.475 refugjatë, duke përfshirë 13.639 në Gjermani, 7.581 në Turqi, 5.829 në Itali, 5.730 në SHBA, pastaj në Francë, Norvegji, Suedi, Britani të Madhe, Poloni, Spanjë, Portugali, Finlandë, Zvicër, Izrael etj.80

 

“Qindra mijëra shqiptarë po përndiqeshin nga shtëpitë dhe fshatrat e tyre prej policisë serbe, familjet po ndaheshin, burra, gra, fëmijë po rriheshin, torturoheshin dhe vriteshin. Shtëpitë shqiptare po plaçkiteshin dhe po u vihej flaka, njerëzit po dëboheshin përmes maleve dhe rrugëve hekurudhore po dëboheshin nga atdheu i tyre. Me ditë të tara nuk kishin asgjë për të ngrënë apo për të pirë, gra shtatzëna shqiptare po lindnin nën qiellin e hapur, pleq dhe të sëmurët po vdisnin buzë rruge. Në vende fqinje me Kosovën rritej vargu i gjatë i të shpërngulurve me force”,81 shkruan Sharping, ministër gjerman i Mbrojtjes.

 

Ndërhyrja e NATO-s

 

Kur situata në Kosovë u përkeqësua, më 1998, kishte indikacione se po përgatitej një katastrofë humanitare. Me qindra mija shqiptarë etnikë po zhvendoseshin me dhunë nga shtëpitë e tyre. Kishte shenja të qarta se Beogradi do të mund të ndërmerrte një fushatë të spastrimit të dhunshëm. Dëbimet sistematike, masakrat, gjenocidi kundër shqiptarëve të Kosovës  nga forcat policore dhe ushtarake serbe, të cilat qysh gjatë kohës së luftës në Bosnjë-Hercegovinë ishin shfaqur si “banda vrasëse” që kishin bërë ekzekutime,  legjitimuan zyrtarisht përdorimin e teknologjisë ushtarake moderne të NATO-s, kundër caqeve ushtarake dhe strategjike në Jugosllavinë e cunguar.82

 

Gjermania dhe shtetet e tjera perëndimore të NATO-s, nuk mund të qëndronin mënjanë, përderisa po ndodhnin shkelje tërënda dhe sistematike të të drejtave të shqiptarëve të Kosovës. Kështu, më 24 mars 1999 ato filluan operacionin ushtarak “Allied Force”, kundër infrastrukturës ushtarake serbe. Mirëpo, me intensifikimin e bombardimeve të NATO-s, forcat ushtarake, policore dhe paraushtarake nisën një fushatë edhe më të egër kundër popullsisë civile shqiptare. Qeveria serbe dhe makineria e saj propagandistike mbronte qëndrimin se po ndërmerrte veprime ushtarake vetëm kundër UÇK-së, ndërsa largimin e shqiptarëve përpiqej t’ia faturonte NATO-s dhe UÇK-së. Dëbimi masiv i gjysmë milion shqiptarëve vetëm në dy javët e para të bombardimeve të NATO-s mund të shkaktonte destabilizimin e Maqedonisë dhe të Shqipërisë, një synim ky i qartë i Millosheviqit. Meqenëse Millosheviqi nuk po tërhiqej nga kursi i tij konfrontues me NATO-n dhe fushata e spastrimit etnik, u pa qartë se lufta do të zgjaste dhe mbase invazioni me forca tokësore do të bëhej i pashmangshëm.Humbja e luftës rrezikonte besueshmërinë e Perëndimit dhe të Aleancës ushtarake Veriatlantike. Kjo situatë shtoi nevojat për koordinim e politikës perëndimore.  Në luftën për Kosovën ishin bashkuar edhe forcat ajrore të Ushtria Federale Gjermane (Bundeswehrit) gjermane. Ishte hera e parë që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore që ushtarët  gjerman po merrnin pjesë në një operacion ushtarak jashtë territorit të shtetit gjerman.

 

Mbështetja për Luftën e Kosovës dhe, në veçanti, ligjshmëria për fushatën bombarduese të NATO-s vinte nga burime të ndryshme. Në një artikull në 2009, David Clark shkruante se: “Çdo anëtar i NATO, çdo vend i BE, dhe shumica e fqinjëve të Jugosllavisë, mbështesnin veprimet ushtarake.”83 “për të shmangur atë që mund të bëhej një katastrofë humanitare në Kosovë.”84 Në një raport të Komisionit Ndërkombëtar të pavarur në Kosovë, me titull The Kosovo Report,85 i cili zbuloi se:

 

“forcat [serbe- shënim i S.U)] nisën një fushatë terrori të planifikuar mirë dhe dëbimin e shqiptarëve të Kosovës. Kjo fushatë përshkruhet shpesh si “pastrim etnik”, me qëllimin për të larguar shumë, në mos të gjithë, shqiptarët nga Kosova, për të shkatërruar shoqërinë e tyre, dhe për të parandaluar rikthimin e tyre.“

Përveç politikanëve dhe diplomatëve, komentuesit dhe intelektualët po ashtu mbështesnin luftën. Michael Ignatieff e quajti ndërhyrjen e NATO-s, “një përgjigje moralisht e justifikueshme ndaj spastrimit etnik dhe vërshimit të refugjatëve, dhe jo si shkak për vërshimin e emigrantëve”86, ndërkohë që Christopher Hitchens tha se NATO ndërhyri vetëm, “kur forcat serbe filluan të dëbimet masive dhe një spastrim etnik me shkallë të gjerë.”87 Ndërsa, mbulimi mediatik i dëbimeve risolli përpara syve të publikut imazhin e depërtimeve naziste dhe ndihmoi të fuqizohej mbështetja ndaj NATO-s.

Mirëpo, disa kritikuan ndërhyrjen e NATO-s, duke përdorur referenca sa juridike po aqpolitike dhe duke anashkaluar  faktin e përndjekjes kolektive të shqiptarëve të paktën që nga suprimimi i autonomisë së Kosovës më 1989. Të majtët ekstrem dhe pacifistët radikal evropianë e gjermanë, të cilët NATO-n, ende e përshkruanin nga këndshikimi i Luftës së Ftohtë, e kontestonin ligjshmërinë e intervenimit ushtarak në luftën e Kosovës, por nuk jepnin përgjigje se si duhet të veprohet, kur një shtet kryen krime kundër njerëzimit. Në këtë linjë, ata kontestonin, jo vetëm ekzistencën e planit “Patkoi”, por edhe masakrën e Reçakut, si dhe të gjithë krimet e kryera në të kaluar nga regjimi i Beogradit. Rrjedhimisht nuk njiheshin as përpjekjet diplomatike që i kishin bërë Gjermania dhe vendet tjera evropiane dhe SHBA-ja në Konferencën e Rambujesë (Aneksi B ), dhe pranisë së fuqishme ushtarake ndërkombëtare në Kosovë. Në vend të solidaritetit me viktimën, ata filluan moralizimet përmes interpretimit të së drejtës ndërkombëtare. Me këtë rast, e majta ekstreme dhe pacifistët fundamentalist gjermanë dhe evropianë në emër të mbrojtjes të sovranitetit klasik shtetëror, iu shmangën sloganit të tyre të përdorur çdoherë “solidariteti ndërkombëtar me të shtypurit.”88

Pra, të majtët radikal në Gjermani dhe kudo në Evropë u ngritën kundër intervenimit të NATO-s, më shumë se për motivin e shkeljes e të drejtës ndërkombëtare, ajo ishte kundër Aleancës Veriatlantike, të cilën ende e shikonte nga këndvështrimi ideologjik i periudhës së bipolaritetit Lindje-Perëndim. NATO-ja, në anën tjetër, e cila nga kritikët vlerësohej si “luftënxitëse”, gjendej në luftë me regjimin e Millosheviqit, i cili kishte dëshmuar se negociatat po i shfrytëzonte vetëm për ta fituar kohë, ngase ai drejtohej nga ideja për krijimin e Serbisë së Madhe , si dhe të provonte destabilitet dhe kaos në vendet fqinje.

Prandaj, duhej nxjerrë në hap argumentet dhe arsyet kryesore të ndërhyrjes e NATO-s në luftën e Kosovës. Në kohën kur në Kosovë por kërcënohej kriza humanitare dhe vazhdonte strategjia e tokës së djegur,  ishte e nevojshme, të realizoheshin parimet e së drejtës ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, përkundër bllokadës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.89

Zhvillimi i mëtejshëm i së drejtës ndërkombëtare përmes “intervenimit humanitar”, do mund të çonte në të ardhmen në botën e të drejtave civile: meqë politikanët perëndimorë në arsyetimin e tyre për ndërhyrjen në Kosovë do të mbështeteshin në “idenë e të drejtave të njeriut”, kjo gjë shtronte nevojën e zhvillimit të së drejtës ndërkombëtare.90

Pasi Gjermania mori vendim t’i bashkohej sulmeve ajrore të NATO-s, futi në përdorim aeroplanët ushtarakët “Tornado”, teksa koalicioni kuq-gjelbër, i cili përbëhej nga politikanë me profil pacifist duhej të argumentonte domosdoshmërinë e aksionit ushtarak. Përse ishte e pashmangshem kjo ndërhyrje, pse ishte përfshirë Gjermania dhe cilat ishin synimet e kësaj fushate ajrore të NATO-s. Kancelari Gerhard Shrëder nënvizoi qartë përgjegjësinë e Millosheviqit, si për fillimin, ashtu edhe për përfundimin e kësaj lufte. “Nuk duhet të ketë asnjë dyshim në vendosmërinë tonë, për t’u dhënë fund vrasjeve në Kosovë. Udhëheqja në Beograd e ka në dorën e saj mundësinë që t’i japë fund ndërhyrjes së NATO-s, duke vendosur për paqe,”91 deklaroi Shrëder.

Kjo përballje  e politikës gjermane me një situatë të tillë dramatike, me luftën e Kosovës, u bë përcaktuese e politikës së jashtme të shtetit gjerman, të cilën asokohe e drejtonte, Joshka Fisher, nga partia ekologjiste (Aleanca 90/Të gjelbrit), e njohur deri atëherë për orientimin pacifist.

Kur lufta e Kosovës kishte hyrë në javën e dytë, Gjermania, si presidente e radhës e BE-së, organizoi konferencën “Humanitet dhe stabilitet në Evropën Juglindore”, e cila u zhvillua në Bon, respektivisht në Petersberg, për të gjetur përgjigje efektive si dhe për t’i dhënë fund krizës humanitare në Kosovë, valës së refugjatëve shqiptarë, përmes së cilës Milosheviqi po provonte të provokonte kaos në Maqedoni dhe në Shqipëri.92 Instrumenti kryesor i udhëheqjes  serbe ishte dëbimi i shqiptarëve të Kosovës. Sipas të dhënave të Komisariatit të Lartë për Refugjatë të OKB-së (UNHCR) brenda pak javësh, afro 400 mijë shqiptarë të dëbuar nga Kosova kaluan në Shqipëri dhe në Maqedoni. Me gjithë ashpërsimin e goditjeve të NATO-s,vala e të dëbuarve shqiptarë po shtohej gjithnjë. Situata u ashpërsua dukshëm në aspektin politik dhe humanitar, para së gjithash në kufirin mes Kosovës dhe Maqedonisë, në kalimin kufitar në Bllacë.93 Situata po bëhej e rrezikshme edhe për rajonin. Ushtria serbe pothuajse pa penguar ashpërsoi politikën e dëbimit kundrejt popullatës civile shqiptare. Shteti serb, i cili gjeti mbështetje masive edhe tek popullata civile serbe e manipuluar politikisht, filloi vrasjet dhe dëbimet masive. Nuk kishte dyshim se bëhej fjalë për një fushatë që po realizohej sipas një plani ushtarak nën emrin e koduar “Patkoi”. Shumë informacione flasin se ky plan ishte siguruar nga shërbimi inteligjent bullgar dhe ai austriak. Me këtë plan, konfirmohejse spastrimi etnik në Kosovë dhe fushata ushtarake kundër shqiptarëve ishte një aksion ushtarak i planifikuar përpara fillimit të bombardimeve të NATO-s. Në fakt, edhe pa bërjen publike të një plani të tillë, mjaftonte të bëhej qoftë një rikonstruktim i veprimeve ushtarake të forcave serbe të sigurisë dhe atyre paraushtarake për të vërtetuar se fushata për dëbimin kolektiv të shqiptarëve ishte e sinkronizuar dhe e programuar në nivelet e larta shtetërore të Beogradit. Duke u bazuar në informatat që Fisher i mori nga shefja e diplomacisë bullgare Mihailova, u konfirmua se spastrimet etnike në Kosovë nuk ishin reagime spontane të serbëve, ndaj bombardimeve të NATO-s, por një aksion, i cili ishte planifikuar më herët dhe në fshehtësi. Rikonstruktimi i aktiviteteve ushtarake të forcave serbe të sigurisë, që nga fillimi i ofensivës së tyre në Kosovë në vitin 1998, i ngjasonte formës së një patkoi, pasi ofensiva zhvillohej me shpejtësi  nga veriu në drejtim të jugut.

Për më tepër, politika e Millosheviqit ndaj Kosovës nga viti 1989, ishte pothuajse identike me programin e parë të Vasa Çubrilloviqit (1937), me Memorandumin e Akademisë Serbe të Shkencave (1986), si dhe sistemin e apart-heidit. Kjo politikë, gjithashtu ishte në korrelacion me programin jugosllav për Kosovën dhe në funksion të politikës së re kolonizuese serbe dhe ndjekjes së shqiptarëve. Plani “Patkoi” u bë sinonim i debateve në Bundestagun gjerman, i konferencave të shtypit dhe i mediave për krimet e padiskutueshme në Kosovë, të cilat i kishin bërë forcat ushtarake,paraushtarake dhe policore serbe, sidomos pas tërheqjes së vëzhguesve të OSBE-së dhe dëbimit të gazetarëve perëndimorë nga Kosova. Ishte e qartë se spastrimi etnik i Kosovë po realizohej sipas një plani të hartuar gjatë kohë nga Millosheviqi dhe bashkëpunëtorët e tij. Në këtë mënyrë krimi serb po shpërfaqej edhe një herë në formën e tij më barbare fundshekullin XX në mes të Evropës. “Gjymtyrë të prera, fëmijë të copëtuar me sëpatë, gra me barrë me një thikë të ngulur në bark, vajza minorene të përdhunuara, pleqtë shkrumbuar. Perëndimi i gjetur në befasi përpiqet të ndalojë këtë tmerr. Perëndimi është dyfish në trazim. Është hera e dytë brenda një shekulli që krimi po kryhet nga një vend që mëton të mbrojë krishterimin, kundër një populli të quajtur gjysmë të tillë. Pas holokaustit kundër hebrenjve, njolla është tepër e rëndë për t’u mbajtur në ndërgjegje…Evropa dhe SHBA duhet të nguten. Ata s’duhet ta lënë që koha të punojë për krimin,”94 shkruante shkrimtari Ismail Kadare, në kohën kur në Kosovë kishin filluar bombardimet dhe në të njëjtën kohë ishin intensifikuar dëbimet dhe ekzekutimet e popullsisë shqiptare nga forcat qeveritare dhe paraushtarake serbe. Sekuencat televizive të trenave të mbushura plot e përplot me shqiptarë të dëbuar të kujtonin sekuencat e filmit “Listat e Shindlerit”, ku pasqyrohet depërtimi i hebrenjve nga regjimi nazist i Hitlerit gjatë Luftës së Dytë Botërore. Si pasojë e kësaj fushate, në fund të majit 1999, rreth një milion shqiptarë ishin dëbuar nga Kosova. Gjysma e tyre u grumbulluan në kampe refugjatësh të ngritura në Shqipëri, në pjesën shqiptare të Maqedonisë dhe një pjesë e vogël edhe në Mal të Zi. Përveç këtyre, qindra mijëra të tjerë u fshehën nën qiellin e hapur nëpër pyjet dhe malet e Kosovës.95

Bërja publike e planit “Patkoi”

“Krimet në përgjithësi, e sidomos krimet e mëdha, kanë një përgatitje të gjatë. Zhbërja e popullit shqiptar, ajo për të cilën është dëshmitare e gjithë bota, ka qenë një ëndërr e hershme  e establishmenteve në Serbi gjatë periudhave të ndryshme. Pa teprime, ky krim kolosal, herë pas here ka qenë pjesë e programit kombëtar serb. Kasta politike e ushtarake e këtij vendi, zyrtarë me poste të larta, duke përfshirë edhe shefa të shtetit, akademikë, autoritete të Kishës Ortodokse Serbe , gazetarë, shkrimtarë, turma radikale , kanë qenë e vazhdojnë të jenë të infektuar nga propaganda antishqiptare”96, shkruante Kadare në një artikull të titulluar “Ferri e ka emrin Kosovë”, botuar në gazetën “El Pais” të Spanjës.

Në literaturë ekzistojnë të dhëna direkte dhe indirekte për planin e koduar ushtarak “Patkoi”, i cili paraqet një fakt se fushata represive e Millosheviqit ishte e organizuar në nivelin më të lart shtetëror politiko-ushtarak. Gjenerali gjerman Klaus Nauman qysh në mars të vitit 1999 shkruante për një “kampanjë deportimi”, të cilën Millosheviqi  e përdorte si mjet për destabilizimin e vendeve fqinje.97 Wleter Fleichinger shpjegon se emrii koduar “Patkoi”, rrjedhë nga mënyra e pozicionimit të trupave rreth e përqark Kosovës, me ç’rast përgjatë akseve rrugore u pozicionuan njësitet policore dhe ushtarake serbe. Shikuar nga ana optike “Patkoi”, pati një shtrirje drejt jugperëndimit në formë harku të hapur (apo patkoi), që shtrihej nga Mali i Zi në veriperëndim, Kralevë në veri dhe deri në Vranjë në juglindje.98

Gustav Gustenau pohon se Millosheviqi më 1998 fillimisht politikën e tij të dëbimeve e kishte filluar me sloganin “only village a day- keeps NATO away.”99 Deri pak para fillimit të sulmeve ajrore, kur më s`kishte asnjë vëzhgues ndërkombëtar në Kosovë, forcat serbe të sigurisë dhe ushtarake në mënyrë të papenguar realizuan operacionet në shkallë të gjerë, duke kryer spastrimin etnik nën emrin “Patkoi”.

Mirëpo, burimi më i besueshëm për ekzistencën e planit “Patkoi” ishin raportimet e ministrit gjerman të Mbrojtjes, Rudolf Sharping si dhe ato të ministrit të Jashtëm, Joshka Fisher, të cilët për këtë plan e informuan qeverinë federale gjermane më 8 prill 1999. Pas kësaj, qeveria gjermane pohoi e kishte në pronësi një plan të detajuar serb  si dëshmi se spastrimi etnik në Kosovë kishte qenë i planifikuar qysh në vitin 1998. Pjesë e këtij informacioni ishin edhe skicat ushtarake, të cilat tregonin operimin e trupave ushtarake serbe në formën e një patkoi.100

Në këtë kontekst, autori i njohu gjerman Joetze pohon se në javën e fundit të Konferencë së Rambujesë  shërbimi inteligjent amerikan kishte raportuar për grumbullimin e forcave ushtarake serbe në tërë Kosovën.101 Ky organizim i forcave serbe çoi në konstatimin se e ekzistimit të planit “Patkoi”, i cili ndër vite do të bëhet temë debati në rrethet politike dhe akademike.

Përmbajtja e plotë dhe e saktë planit “Patkoi”, i cili u bë publik më 31 mars 1999 nga ministri i Jashtëm gjerman, Joshka Fisher, dhe ai i Mbrojtjes, Rudolf Sharping,102 u bënë pronësi e autoriteteve të sigurisë dhe ushtrisë gjermane, në momentin kur ministrja e jashtme bullgare, Nadezhda Mihailova, gjatë punimeve të një konference  humanitare në Petersrbeg, në afërsi të Bonit, e njoftoi ministrin e Jashtëm gjerman, Joschka Fisher, se shërbimi informativ bullgar ka njohuri për ekzistencën e një plani ushtarak për dëbimin e shqiptarëve.103 Nga ky moment publiku gjerman kishte dispozicion informacionin se armata serbe kishte organizuar pozicionet e saj kryesore në një formë patkoi, fundi i tij i hapur në afërsi të kufirit midis Kosovës dhe Shqipërisë. Nga kjo ishte nxjerrë përfundimi – ndër të tjera, nga ministri gjerman i Mbrojtjes Rudolf Sharping – se qëllimi i serbëve ishte që përmes tkurrjes në formë patkoi ta dëbonin popullatën shqiptare në drejtim të Shqipërisë, që e cila ishte konkretizuar nga informacionet i inteligjencës.

Pasi ekspertët e ushtrisë gjermane kishin analizuar të dhënat për planin ushtarak “Patkoi”, kishin vendosur ta bënin atë publik, duke ofruar argumente dhe dëshmi konkrete nga ministrat Fisher dhe Sharping, gjatë një konferencë të përbashkët për shtyp, më 31 mars 1999.104 Por, pohimet e Fisherit dhe të Sharpingut për ekzistencën e planit “Patkoi” ishin kontestuar në debatin publik. Sipas kërkimeve të Loquai, pohimet e ministrit gjerman të Mbrojtjes dhe të Ministrisë së Mbrojtjes tregon mospërputhje lidhur me formën përfundimtare të planin “Patkoi”. Ai vinte në përfundim se kundërthëniet ishin aq të mëdha me Ministrinë e Mbrojtjes, sa ekzistonin dyshime të arsyeshme për ekzistencën e një dokumenti të tillë.105

Ish-gjenerali gjerman Heinz Loquai ka qenë nga fillimi deri në fund një kritik i ndërhyrjes së NATO-s në luftën e Kosovës. Në këtë linjë edhe gazeta “Berliner Tagesspiegel” kundërshtoi argumentet e Sharpingut, duke komentuar se: “Qeveria dhe lufta: sa më të dobëta argumentet, aq më e ashpër retorika.”

Mirëpo, jo vetëm ministri Sharping, por edhe politikan të tjerë përdorën “fotografi të forta” për të përligjur para publikut vendimin  e qeverisë federale gjermane për luftë ajrore kundër regjimit të Millosheviqit. Kështu Fisher më 7 prill 99`, e përdori sloganin e vitit 1996 “Kurrë më Aushvic”, si argument për pjesëmarrjen e “Bundeswehrit”, në luftën e Kosovës.106

Një deklarim i tillë u kritikua me akuza nga të majtë e të djathtë.  “Gjatë përplasjes sime me të majtët, unë u mbështeta në përvojën time personale, më saktë në dy parimet themelore, me të cilat unë jam rritur si i ri në Gjermaninë e pasluftës, parullën e përmendur “Kurrë më luftë” dhe parimin “Kurrë më gjenocid, kurrë më Aushvic.”107 Krahas këtij informacioni që ofron ish-ministri i Jashtëm gjerman, gjatë muajit prill 1999 mediet gjermane po ashtu bënin me dije se edhe shërbimet informative të vendeve perëndimore dhe SHBA-së kishin njohuri për planin serb “ Patkoi.”

Më 29 mars 1999, përkatësisht pesë ditë pas fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur, presidenti i atëhershëm amerikan Bill Clinton bënte të ditur se Sllobodan Millosheviqi prej shumë kohësh kishte planifikuar “spastrimin etnik” në Kosovë dhe këtë plan kishte filluar ta zbatonte shumë kohë para se fillonte ndërhyrja e NATO-s. Nga kjo ditë e tutje, kjo pikëpamje ishte përfaqësuar në shtyp edhe nga NATO-ja. Për kritikët Sharping kishte përdorur një fotografi bindëse të “planit Patkoi” për të forcuar  argumentimin e katastrofës humanitare dhe për të legjitimuar pjesëmarrjen e shtetit gjerman në luftën e NATO-s kundër Jugosllavisë së cunguar. Një shembull tjetër për pohimet e pretenduara të ministrit të Mbrojtjes Sharping ishte argumentimi i pozicionit të tij përmes paraqitjes në emisionin e njohur “Sabine Christiansen “ më 28.3. 1999. Në këtë emision Sharping kishte pohuar se serbët në veri të Prishtinës e kishin ngritur një kamp përqendrimi (është fjala për grumbullimin e mijëra e shqiptarëve tek stacioni i trenit dhe nisja e tyre drejt Maqedonisë), se mësuesit janë ekzekutuar para nxënësve dhe se në Prishtinë serbëve u ishte kërkuar që të vendosnin shkronjën “S” në mënyrë që të mos prekeshin nga gjatë spastrimit nga forcat e sigurisë dhe ato paraushtarake.108

Ndërkohë, ishte bëri gati vlerësimi i planit operativ “Patkoi.” Ashtu si vendet tjera, edhe pala gjermane tani ishte e sigurt se kishte dëshmi se nga fundi i vitit 1998 Beogradi kishte planifikuar në detaje të hollësishme ushtarake një spastrim sistematik Kosovës dhe dëbim të shqiptarëve të Kosovës. “Dëshmi” ekzistonte se “një spastrim sistematik dhe dëbim i shqiptarëve të Kosovës ishte planifikuar qysh në dhjetor të vitit 1998, me të gjitha detajet dhe duke shënuar të gjitha njësitet e angazhuara jugosllave.”109

Mediume gjermane, në rend të parë nga gazeta “Hamburger Abendblatt”,në mars 2000, duke ju referuar një zëdhënësi të Ministrisë së Jashtme në Sofje, Radko Vlajkov, pati përpjekje që të demantojë informacionin se gjatë takimit të Petersbergut ministrja e Jashtme Nadezhda Mihailova i kishte dhënë homologut gjerman Joshka Fisher informacione të shërbimit inteligjent bullgar lidhur me planin “Patkoi”. Por, Mihailova dhe Fisher e kishin konfirmuar të kundërtën.

Informacionin se qeveria bullgare ia ka dorëzuar qeverisë gjermane dhe shërbimit inteligjent të NATO-s  planin “Patkoi”, e ka bërë të ditur vetë ish-ministrja e jashtme bullgare Nadezhda Mihajlova- Neynski, në dokumentarin “Operacioni Patkoi”, prodhim i kanalit privat bullgar “BTV”, në janar të vitit 2012.110

“Ia sigurova ministrit të Jashtëm gjerman Joshka Fischer – respektivisht NATO-s – raportin që posedonte qeveria bullgare dhe që tregonte qartë se ekzistonte plani ‘Patkoi’, i përgatitur me kujdes nga shërbimet sekrete të Serbisë dhe kreut të atëhershme të shtetit serb në Beograd, e që kishte dy qëllime. I pari – shkatërrimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – dhe i dyti, spastrimi i Kosovës nga shqiptarët etnikë. Ky plan gufoi me depërtimin e masave të mëdha të shqiptarëve nga Kosova. Ka filluar në fund të muajit shkurt 1999”, ka thënë Nadezhna Mihajlova- Neynski, aktualisht deputete në Parlamentin Evropian, në dokumentarin e titulluar “Historia sekrete e Planit Patkoi”.111

Sipas ministres së atëhershme bullgare Mihajlova, kabineti qeveritar bullgar i Ivan Kostovit kishte marrë vendim që këto informata për planin ushtarak “Patkoi” t’ia ofronte NATO-s gjatë takimit të ministrave të jashtëm të shteteve anëtare. Po ashtu, bëhet e ditur se ajo më pastaj këto informacione në formë raporti ia kishte dorëzuar edhe ministrit të jashtëm gjerman, Joshka Fisher,112 i cili asokohe ishte një nga politikanët më të zëshëm në mbrojtje të intervenimit ushtarak të NATO-s kundër caqeve ushtarake serbe. Pos kësaj, është interesant edhe pohim i ministrit të Jashtëm austriak  Wolfgang Schüssel, i pretendimeve të gazetës “Washington Post”, se plani serb për dëbimin sistematik të shqiptarëve të Kosovës është zbuluar nfa Austria. Revista  informative politike austriake “Profil” në prill 1999 njoftonte se plani “Patkoi”  ishte siguruar përmes një agjenti beogradas të  agjencisë inteligjente ushtarake në Vjenë.113 Madje, sipas këtij informacioni, të cilin e transmetonte gazeta “Berliner Zeitung”(28 prill 1999), pretendohet se ishte shërbimi informativ i ushtrisë austriake që kishte zbuluar planin ushtarak serb dhe se ministri i jashtëm Schüsselnë fillim të vitit, gjatë një samiti të BE-së, ua kishte dorëzuar kolegëve të tij një informacion të tillë.   Bërja publike e këtij dokumenti sekret serb nga zyrtarët më të lartë të Vjenës kishte nxitur debatin e brendshëm politik mbi neutralitetin e rolit të Austrisë. Në të vërtetë, Austria politikisht qëndronte prapa vendimit të BE-së për mbështetjen e sulmeve ajrore të NATO-s. Se ministri i jashtëm Shysel ia ka kaluar  inteligjencës së NATO, nuk është e habitshme. Pavarësisht se mund të konsiderohej shkelje e neutralitetit dorëzimi i informacioneve të tilla tek vendet e NATO-s, politikanët austriakë të Partisë Popullore (ÖVP) në periudhën e luftës së Kosovës ishin deklaruar për një anëtarësim të shpejtë të vendit të tyre në NATO dhe neutralitetin e konsideronin  “absurd”114.

Informacionet flasin se nga mesi i nëntorit i vitit 1998, shërbimi inteligjent austriak zotëronte një informacion kapital: Autoritetet e Beogradit po përgatiteshin që prej disa javësh për një ndërhyrje të vendimtare ushtarake në Kosovë. Dhjetëra mijëra njerëz do të dëboheshin nga Kosova. Austriakët, të cilët zotëronin shumë informacione nga  Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë jugosllave, posedonin madje edhe emrin e kodit të operacionit, “Potkovica” (shq.“Patkoi”). Njoftimet mbërrinin në zyrën e gjeneralit Wesli Clark, në Mons të Belgjikës dhe në zyrën e shefit të CIA–s, Xhorxh Tenet, i cili ua kthente sërish drejtorëve politikë të NATO–s.115

Edhe gazeta londineze “Times“, vetëm pak ditë pas bërjes publike të këtij informacioni, përkitazi me ekzistimin e këtij plani, shkruante: “Qysh në vjeshtë të vitit 1998 CIA kishte informacione për planin me emrin e koduar “Operacioni Patkoi“, me synim që për disa muaj të vriste ose të dëbonte shqiptarët.116 Edhe në një artikull të revistës amerikane “U.S.News“, të datës 12 prill 1999, thuhej se në Shtëpinë e Bardhë ka pasur të dhëna për një plan sulmi të detajuar të regjimit të Beogradit.  Ndërsa, shefi i CIA-së, George Tenet, që para fillimit të fushatës së bombardimeve të NATO-s, në shkurt të vitit 1999 ka deklaruar se mund të ketë ndonjë aksion serb për spastrim etnik…”117

“Nuk duhet të jesh politikan ose një oficer i zbulimit që ta dini këtë. NATO dhe koalicioni ndërkombëtar nuk ishin amatorë që do të merrnin thjeshtë një pjesë të informacionit. Ai ishte i verifikuar nga të gjithë dhe u zbulua se ka të vërteta në të,”118 thotë ish-ministrja e Jashtme bullgare Nadezhda Mihajlova- Neynski.

Pas këtyre pohimeve krijohet një lloj mëdyshje se nëse informacioni për planin ushtarak serb erdhi nga shërbimi inteligjent ushtarak austriak apo nga shërbimi inteligjent bullgar. Mbase ekziston mundësia që plani “Patkoi” të jetë siguruar nga shumë palë në kohë të ndryshme, aq më tepër që, siç u tha edhe më lart, presidenti amerikan kohe me pare edhe para se të bëhej publik ekzistenca e një plani të tillë, fushatën serbe në Kosovë e kishte cilësuar si “spastrim”. Pra, është shumë e mundshme që në kohën kur në horizont po dukej fundi i regjimit të Millosheviqit, dikush ë nga njerëzit e afërt të tij ta kenë nxjerrë një informacion të tillë sekret.

Se informacionet për planin “Patkoi” në janar-shkurt të vitit 1999 janë siguruar nga Shërbimi Informativ i Bullgarisë, e konfirmon edhe një nga bashkëpunëtorët e shërbimit informativ austriak.119  Gjithashtu thuhet se stacioni i përgjimit në Hainburg ka regjistruar linjat ushtarake jugosllave të komunikimit dhe se ato të dhëna janë përcjellë në Bon të Gjermanisë.

Sidoqoftë, edhe bërja publike e këtij plani ushtarak serb, në Gjermani dhe në vendet tjera perëndimore shkaktoi një debat për besueshmërinë politike të operacionit të NATO-s. A nuk ishte vendosur për “parandalimin e një katastrofe humanitare”? A nuk e kishte shkaktuar tani katastrofën një operacion i këtillë? Qysh në javën e fundit të Konferencës së Rambujesë, Shërbimi Informativ Amerikan ka njoftuar për organizimin e forcave ushtarake serbe nëpër Kosovë. Më 19 mars 1999, ushtarakët e rangut të lartë rrëfyen tashmë hapur se “planet e tyre aktuale kishin për qëllim eliminimin e terroristëve shqiptarë”.

Në fakt, një plan i tillë më vonë u bë i njohur me emrin “Plani Patkoi.”120 Ofensiva e madhe serbe dhe dëbimet e shqiptarëve ishin duke ndodhur, kur Solana mori vendimin për fillimin e sulmeve ajrore të NATO-s. Në këtë kohë, siç është përmendur në kapitujt e mëparshëm, po thuaj gjysmë milion njerëz ishin dëbuar nga shtëpitë e tyre dhe po kërkonin shpëtimin nën qiellin e hapur.121

Më 19 prill 1999, Rudolf Sharping në një transmetim të veçantë të BBC-së specifikonte të dhënat e tij për “Operacionin Patkoi”.
“Plani operacional kishte për qëllim objektivë të qartë, deportimin , “spastrimit etnik” të gjithë territorit të Kosovës dhe  depërtimin e gjithë popullatës civile shqiptare. Ajo ishte planifikuar nga shtabi ushtarak në Beograd, nga Millosheviqit dhe regjimit të tij. Në fund të nëntorit dhe në fillim të dhjetorit 1998 ishte organizuar dhe që nga janari i vitit 1999 kishte filluar të zbatoj. “Operacioni Patkoi” kishte filluar të zbatohej gjatë negociatave të Rambujesë në Francë dhe ishte intensifikuar pas negociatave dhe pas tërheqjes së OSBE-së nga Kosova”, kishte deklaruar ministri gjerman i Mbrojtjes, Rudolf Sharping.122 Po ashtu, një gjë të tillë Sharping do ta ripohoj edhe në një bisedë me kanalin televiziv gjerman ZDF, në maj 2000. Ai  thotë se plani serb ” Patkoi “”ishte diskutuar dhe aprovuar në periudhën nëntor/dhjetor 1998. Kjo ka lidhje direkt me shkarkimin e gjeneralit të atëhershëm Perishiq, i cili ishte një kundërshtar i implikimit të forcave tokësore ushtarake kundër popullsisë civile. Nga ana tjetër, njeriu duhet vetëm të shikoj realitetin për të parë si ishte mënyra e veprimit dhe se a përputheshin ato me këtë plan”, kështu do të shprehet Sharping në një emision special të kanalit televiziv gjerman.123 Gati në të njëjtën linjë argumenton edhe Ratomir Taniq.

“Millosheviqi është konfrontuar rreth çështjes së Kosovës me gjeneralin Perishiq, shef i Shtatmadhorisë, dhe me shefin e Shërbimit të Sigurimit Shtetëror, Stanishiq. Që të dy këta i ka përzënë nga puna më 1998”, ka thënë Taniq”124

Çështja e planit “Patkoi,” ngjashëm si çështja e angazhimit të ushtrisë gjermane në kuadër ndërhyrjes humanitare të NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur, vazhdoi të debatohet në qarqet politike gjermane pro dhe contra edhe shumë vite pas përfundimit të luftës së Kosovës. “Plani  “Patkoi” ekziston. Janë një mori faqesh me informacione mbi atë se si të realizohet mënyra e veprimit, cilat njësi  ushtarake do të marrin pjesë për zbatimin e këtij plani. Këtë e  kemi sheshuar me informacione sekrete, të cilat i posedoj dhe rreth të cilave nuk mund të flitet në publik,”125 kishte thënë ish-ministri gjerman i Mbrojtjes Scharping, para medieve dhe në ballafaqim me kritikët e rreshtimit  të Bundeswehrit përkrah NATO-s në kampanjën ushtarake kundër objektivave dhe infrastrukturës ushtarake serbe.

Nga ana tjetër, deputetja e Partisë Liberale të Gjermanisë (FDP) në Bundestag, Sabine Leutheusser-Schnarrenberger, ka kërkuar të di, nëse Sharping ka ditur përpara 24 marsit për planin “Patkoi”.

“Unë dëshiroj ta di, çfarë ka ditur Sharping  para 24 marsit për planin “ Patkoi “ dhe për dëbimin “ e popullsisë shqiptare”, ka pyetur Schnarrenberger. 126  Nga ana tjetër, ministri i atëhershëm gjerman i Mbrojtjes Sharping 127 do t’i kundërvihet një pretendimi të këtij, duke hedhur poshtë të gjitha dilemat dhe dyshimet lidhur me ekzistencën e planit “Patkoi“.

Një zëdhënës i Ministrisë së tij asokohe argumentonte: “Ushtria, gjithmonë vepron sipas planit dhe se një dokument sekret nuk mund të kërkohet nga ajo. Veç kësaj, vetë Scharping si dëshmi për ekzistencën e këtij plani ka përmendur fotografitë e kampeve të refugjatëve shqiptarë, të cilët nën dhunën e egër të trupave ushtarake, paraushtarake dhe policore serbe kishin gjetur strehë në Shqipëri, Maqedoni dhe në vende të tjera.  Pranë pasazheve të tekstit shihen skicat, të cilat tregojnë  marshimin e trupave serbe që nga janari i vitit 1999.128

Edhe pas përfundimit të luftës, në masmediat gjermane ka vazhduar debati për këtë plan dhe në të njëjtën kohë u shtuan tonet kritike për planin “Patkoi”, sidomos nga qarqet majtiste dhe pacifiste, kundër ministrit të Mbrojtjes, Rudolf Scharping, ministrit të Jashtëm, Joshka Fisher, dhe kancelarit federal, Gerhard Schröder. Sipas kritikëve, plani “Patkoi“ ashtu si edhe masakra e Reçakut, janë përdorur vetëm si instrument për t´u justifikuar para “Bundestagut”, dhe publikut gjerman çështje e përfshirjes së shtetit gjerman në një luftë të re në Ballkan, për herë të parë që prej përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.129 Pikërisht për këtë qëllim paraqiteshin autorë të ndryshëm me teori të ndryshme komploti, gënjeshtra dhe gjysmë të vërteta, vetëm për të vënë në pikëpyetje ekzistencën e një plani të tillë për dëbimin e sistematik të shqiptarëve..130 Prandaj, është bindës pohimi i historianit të njohur gjerman Holm Sundhaussen, kur konkludon se: “edhe nëse ai (plani “Patkoi”) nuk ka ekzistuar, veprimi i armatës jugosllave dhe i njësive  policore të Ministrisë së Brendshme ndoqi një skemë unike (me plan ose pa plan të detajuar).”131 Kjo do të thotë, se nuk mund të vihet ne pikëpyetje se përndjekja dhe krimet naziste ndaj hebrenjve mund të vihej në pikëpyetje apo se mund të quhet e panevojshme lufta e aleatëve kundër Hitlerit, edhe nëse nuk është arritur të sigurohet një plan i detajuar për mënyrën sesi është planifikuar gjenocidi mbi hebrenjtë.

Për më tepër, është i rëndësishëm konstatimi i Fisherit se ekzistenca e planit “Patkoi”, kishte vlerë për argumentet e qeverisë federale, për shkak se rrëzonte tezën e dëbimit “spontan” të shqiptarëve të Kosovës nga ana e forcave serbe të sigurisë dhe konfirmonte se spastrimi etnik ishte planifikuar qëmoti dhe me detaje.132

Ishte e qartë se me apo pa këtë plan, regjimi i Millosheviqit duke ndjekur metodat identike të projektit të Çubriloviqit dhe duke përdorur Memorandumin si udhërrëfyes në politikën e tij hegjemoniste në Kosovë dhe në rajonet tjera të ish-Jugosllavisë gjatë viteve 1989-1999, u bë shkaktar i katër luftërave dhe spastrimeve etnike. Për këtë, si nga popujt e ish-Jugosllavisë, ashtu edhe nga qeveritë perëndimore dhe Gjykata Ndërkombëtare për Krime të Luftës,  fajtori kryesor konsiderohej elita nacionaliste serbe. Millosheviqi hapur ishte deklaruar për spastrimin etnik të Kosovës, duke synuar të përmbyste dhunshëm strukturën etnike në dobi të entitetit serb. Kjo u konfirmua katërçipërisht, kur u bë publike se regjimi i Beogradit në fundvitin 1998 kishte hartuar planin “Patkoi” si  instrument bazë për operacionet ushtarake të dëbimit masiv të popullsisë shqiptare nga Kosova, në të cilin mori pjesë edhe ushtria, e cila pa dyshim veproi sipas një plani të caktuar.

Ndonëse Ministria e gjermane e Mbrojtjes në Bon, në prezantimin e planit kishte lënë të kuptohej se e posedonte dokumentin origjinal, siç ishte raportuar në mediat gjermane, në fakt një dokument të tillë e posedonin vetëm austriakët.133

Nga një burim austriak, megjithatë do të jepen përshkrime më të detajuara për këtë plan dhe fazat e zbatimit të tij nga elita ushtarake dhe politike e Beogradit gjatë rrjedhës së luftës së Kosovës.134 Më pastaj, më 11 maj të vitit 1999 Ministria gjermane e Mbrojtjes i dërgoi deputetëve të Bundestagut një informatë me shkrim, në të cilën bëhej e njohur se që nga prilli  “dëbimet dhe sulmet e dhunshme nuk kishin filluar në mënyrë të menjëhershme si reaksion ndaj bombardimeve të Aleancës, por se ato ishin pjesë e të ashtuquajturit operacioni “Patkoi”, që ishte zhvilluar që nga fundi i vitit 1998 dhe ishte zbatuar që nga fillimi i 1999-s”.  E titulluar “Udhëheqja jugosllave po vepron sipas planit dhe gradualisht po e realizon planin e saj”, me këtë informatë u prezantuan tri skica si dëshmi (shih tri skicat e bashkangjitura), duke iu referuar masakrës së Rogovës, ndërsa dy foto të tjera tregonin pamje ajrore të shtëpive të djegura të shqiptarëve, të cilat ishin regjistruar nga dronet gjermane, rreth tre javë pas fillimit të bombardimeve të NATO-s.135 Megjithatë, informatat e shërbimit informativ bullgar nuk do të kishin kurrfarë ndikimi në rrjedhën e mëtejshme të luftës, ngase ato u përcollën vonë.136 Por, bombardimet e NATO-s dhe padia për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit  e ngritur nga Gjykata Ndërkombëtare në Hagë137  ishin dy arsyet kryesore që e detyruan Serbinë të tërhiqej nga Kosova në qershor të vitit 1999.138

Është interesant se bërja publike e planit “Patkoi” pati efekt edhe brenda Serbisë. Sipas hetimit të Tribunalit, me publikimin e planit “Patkoi”, në çastin kur regjimi në Serbi merr informacione se Tribunali i Hagës ka vendosur për të ngritur aktakuzë kundër udhëheqjes shtetërore të Serbisë, me urdhër direkt të kreut shtetëror në Beograd, filloi operacioni i zhdukjes së gjurmëve të krimeve të kryera si pjesë e këtij operacioni. Në këtë mënyrë Serbia provoi të fshehë gjurmët e krimeve që ishin bërë me urdhër direkt nga udhëheqësit e lartë shtetërorë. Kufomat e shqiptarëve të varrosura filluan të zhvarrosen dhe të varrosen në lokacione të fshehta në Serbi. Sipas të njëjtave burime, trupat ishin zhvarrosur nën mbikëqyrjen e policisë, ndërsa sigurimin e transportit e kishin bërë ushtria serbe.139

Një hulumtim i gazetës “Tribuna” nxori në dritë detaje lidhur me transportimin dhe djegien e trupave me qëllim të fshehjes së krimeve serbe sipas operacionit “Patkoi”. Hetimi konstaton se pas publikimi të planit, ishte dhënë urdhri që trupat të zhvarroseshin dhe të dërgoheshin në Serbi, me qëllim të zhdukjes së gjurmëve të krimit. Trupat e mbledhur gjithandej Kosovës, fillimisht ishin dërguar në Zveçan dhe prej aty pastaj ishin transportuar për në Serbi, ku ishin djegur në shkritoren e Borit, që është një nga destinacionet e shumta të kamionëve frigoriferë, ndërsa një pjesë e vogël janë varrosur.140

 Debati në Bundestagun gjerman

Plani strategjik ushtarak “Patkoi” dhe çështja e legjitimitetit të vendimit të koalicioni kuq-gjelbër lidhur me pjesëmarrjen e Bundeswehrit  në operacionin e NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur u bënë temë e debateve të shumta në mes pozitës dhe një pjese të opozitës gjermane në Bundestag, si dhe një nga temat më përfolura në konferencat për shtyp gjatë dhe pas luftës.  Treshja qeveritare, Shrëder-Fisher dhe Sharping u bënë mbështetës të vendimit të NATO-s për ndërhyrje në luftën e Kosovës, madje dhe pa mandatin e Këshillit të Sigurimit, me qëllim që të evitohej katastrofa humanitare dhe të pamundësohej dëbimi i përhershëm i shqiptarëve nga Kosova.  Në anën tjetër, një pjesë e opozitës, kryesisht nga e majta radikale, ish-komunist, si dhe një grup i vogël i pacifistëve nga radhët e të gjelbërve dhe socialdemokratëve shfaqte dyshime për këtë angazhim të ushtrisë gjermane, duke pretenduar se ky veprim shkelte parimet e politikes tradicionale gjermane dhe binte ndesh me te drejtën ndërkombëtare.

Bundestagu gjerman u takua më 15 prill 1999 në një takim të veçantë për të debatuar për gjendjen në Kosovë. Për shkak të kundërshtive të brendshme të grupeve pacifiste, para së gjithash të të majtëve të PDS-it, qeveria e koalicionit kuq-gjelbër mbronte qëndrimin se në javët dhe muajt para fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s bashkësia ndërkombëtare kishte bërë përpjekje për arritjen e një zgjidhje politike të çështjes së Kosovës. Po ashtu, qeveria federale iu kundërpërgjigj kritikave se Millosheviqi kishte qenë ai që kishte penguar çdo zgjidhje politike, duke kryer krime ndaj popullatës shumicë shqiptare në Kosovë. Për shkak se ministri gjerman i Mbrojtjes, Rudolf Sharping, mbronte pjesëmarrjen e Bundeswehrit në operacionet ajrore të NATO-s dhe e kishte pohuar ekzistencën e Planit “Patkoi”, deputetët e opozitës së majtë nga radhët e PDS-it e quanin si “Kriegsminister“.

“Më në fund kemi dëshmi për atë se spastrimi dhe dëbimi i shqiptarëve të Kosovës ishte i planifikuar me të gjitha detajet dhe emërimet për njësitet pjesëmarrëse jugosllave… Informacionet u morën nga një burim i besueshëm i Shërbimit Informativ. Përpunimi dha një pasqyrë të qartë trishtuese. Unë vendosa që ky plan “Patkoi “të bëhet publik në ditët vijuese“, pati thënë Sharping,141 i cili ishte kritikuar ashpër në opinion nga kundërshtarët e bombardimeve të NATO-s ndaj Jugosllavisë së mbetur.

Duke diskutuar për gjendjen në Kosovë, kancelari i atëhershëm federal, Gerhard Schröder,  para deputetëve të Bundestagut, deklaronte se: “Udhëheqja jugosllave që nga fillimi ka besuar dhe planifikuar fushatën e spastrimit etnik, një fushatë, dëshmitar të së cilës jemi ne sot.  Kjo, të nderuar zonja dhe zotërinj,  deri më sot u ka kushtuar me jetë mijëra njerëzve në Kosovë. Jam i tronditur me imazhet e përditshme të vuajtjes së refugjatëve. Ne kemi parë shtëpi të bombarduara dhe dëshmitarët e deportuar kanë raportuar neve gjëra të tmerrshme. E gjithë kjo është vepër e ushtrisë dhe policisë “jugosllave”. Pa marrë parasysh se cilin ju e takoni apo përpiqeni ta intervistoni, kjo nuk e ndryshon realitetin: Dëbimi dhe vrasjet kishin filluar shumë më herët sesa kur NATO-ja filloi aksionin e saj ushtarak, dhe ajo kishte filluar vetëm që të mund t’i jepte fund deportimit dhe dëbimit.”142 Ndërsa, ministri i Jashtëm Joshka Fisher pohonte se plani “Patkoi” mund të quhet si të dëshirohet, por e rëndësishme ishte se ky plan kishte filluar të zbatohet qysh në vitin 1998. Ai bëri thirrje për ta kuptuar saktë intencën e këtij plani duke lexuar biografitë e familjeve shqiptare nga Kosova që ishin vendosur në Gjermani dhe historitë e tyre të dëbimit.

“Atëherë do ta kuptoni atë çfarë ka ndodhur një vit më parë dhe në fillim vitin 1999.  Kemi 300 000 mijë të dëbuar brenda Kosovës, kjo do të thotë se gjërat tashmë ishin në zhvillim të plotë. Shesheli, zëvendëskryeministri i qeverisë serbe, dëshiron dhe synon një Kosovë pa shqiptarë. Më tej, ai pohonte se për ta pamundësuan realizimin e kësaj ideje, erdhi reagimi i NATO-s, të cilin me zemër të thyer e kishte mbështetur qeveria kuq-gjelbër. Ajo arriti ta ndërpriste katastrofën humanitare, për fat të keq vetëm ta ndërpriste”, kishte thënë Fisher.

Ndërsa, deputeti nga radhët e SPD-së, Peter Struk, pretendonte sse që nga pranvera e vitit 1998, elita shtetërore serbe në krye me Millosheviqin po zhvillonte një aksion dëbimi dhe të shkatërrimit të fshatrave shqiptare në shkallë të gjerë. Sipas tij, para dhe gjatë marrëveshjes Hollbruk-Millosheviq ishte dizajnuar  plani “Patkoi” për dëbimin e shqiptarëve dhe se ishte realizuar derisa bashkëpunëtorët e Milosheviqit ndodheshin në tavolinën e bisedimeve në Rambuje. “Ky plan parasheh shpopullimin e Kosovës nga shqiptarët. Prandaj, kjo nuk duhet të lejohet të ndodhë”143, ka deklaruar në Bundestag, deputeti Struk.

Rezzo Schlauch, (Aleanca 90/Të gjelbrit), duke shpjeguar kërkesa e përhershme e të gjelbërve gjerman “Kurrë më luftë“, nënkuptonin ”Kurrë më gjenocid“, ka thënë prerazi se dëbimi i shqiptarëve nga Kosova mund tëduke shtuar se pengimi ndalohej vetëm dukepërdorimin e mjeteve ushtarake kundër Millosheviqit144, veprim që kontestohej nga disa grupe pacifiste dhe e majta radikale gjermane.

Pavarësisht kritikave të një pjese të opozitës, ministri gjerman i Mbrojtjes këmbëngulte se ai kishte në dorë planin serb “Patkoi“, i cili nuk mund të shpalosej në hollësi, shkaku i konfidencialitetit. Në një konferencë shtypi më 16 prill 1999, afërisht një muaj pas fillimit të bombardimeve- Sharping i bëri të njohur shtypit njoftimet më të reja lidhur me luftën në Kosovë, përkatësisht për krimet serbe mbi popullsinë civile shqiptare: Ushtarët serbë kanë vrarë gra shtatzëna u kanë nxjerr  foshnjat nga barku”145, duke shtuar se me “kokat e të vrarëve kishin luajtur futboll”146

Scharping, edhe në librin e tij ditar për luftën e Kosovën, ka mbrojtur q qëndrimin se dëbimi sistematik dhe vrasjet masive nuk ishin një politikë e rastit e regjimit të Millosheviqit. Sipas tij, operacionet ushtarake dhe policore serbe kundër popullsisë shqiptare në Kosovë ndodhën shumë kohë para hartimit të një plani të tillë.147

Nga ana tjetër, Winfried Nachtwei,  anëtar i partisë gjermane ekologjiste Aleanca 90/Të gjelbrit, në Komisionin e Mbrojtjes,  e kundërshtonte me forcë konstatimin e homologut të  tij partiak, Joshka Fisher, për ekzistimin e planit operacional të serbëve për luftën në Kosovë dhe synimin e tij për ndryshimin e dhunshëm të strukturës etnike në Kosovë.148 Nachtwei vlerëson se ky plan nuk luajti ndonjë rol të rëndësishëm për deputetët e Bundestagut gjerman, por kishte një rol të veçantë për publikun e gjerë, meqë një zhvillim i tij mund të shihej  si dëshmi për politikën dëbuese serbe. Ka qenë një gabim i deputetëve gjermanë që “nuk kanë menduar në mënyrë radikale e konsekuente lidhur me alternativën e sulmeve ajrore”, pohon Nachtwei, duke bërë aluzion se nuk janë përdorur maksimalisht mjetet politike dhe diplomatike për arritjen e një zgjidhje paqësore. “Edhe më tej kam shumë pikëpyetje, nëse është bërë gjithçka, pohon ky politikan, kur flet për angazhimin e Bundeswehrit në konfliktin e Kosovës. Më kritik në këtë drejtim ishte deputeti gjerman nga radhët e PDS-së, një trashëgimtare i ish-komunistëve gjermano-lindor, Gregor Gysi, i vetmi politikan gjerman që shkoi në Beograd dhe u takua me Millosheviqin në kohën e bombardimeve të NATO-s, por që me asnjë fjalë nuk e kishte dënuar fushatën e spastrimit etnik. Në këtë kontekst, ai kishte vënë në dyshim ekzistencën e planit “Patkoi“ me argumentin se plani i tillë quhej sipas fjalës kroate “Patkova“ dhe ekspertët ushtarakë serbë nuk do të hartonin një plan të tillë në këtë gjuhë.149

Një vit pas sulmeve ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur në Bundestagun gjerman më 5 prill 2000 sërish do të zhvillohen diskutime kundërthënëse për përmbajtjen dhe publikimin e origjinalitetin e dokumentit “Operacioni Patkoi.”150 Pretendimeve të një pjese të opozitës dhe raportimeve kritike të mediave se ka pasur manipulime të fakteve nga Perëndimi me rastin e përgatitjes të operacionit ushtarak të Aleancës atlantike kundër regjimit të Millosheviqit, ministri i Jashtëm gjerman Joshka Fisher i vlerëson si të pavërteta të gjitha pikëpamjet që vënë në pikëpyetje ekzistencën e planit “Patkoi” dhe masakrën e Reçakut.151

Ministri i Jashtëm gjerman thotë se plani ushtarak “Patkoi” nuk kishte pasur “funksioni e shkaktarit” të ndërhyrjes së NATO-s kundër regjimit të Beogradit, duke qartësuar se ky plan ishte bërë i njohur në Gjermani tek në fillim të prillit 1999 përmes shërbimeve inteligjente. Për më tepër, sulmet e NATO-s kundër Jugosllavisë së mbetur kishin filluar më 24 mars 1999, pasi sipas UNHCR-së në këtë periudhë mbi 200 mijë shqiptarë në Kosovë ndodheshin në arrati, ndërsa 100 mijë të tjerë tashmë ishin larguar jashtë vendit.152

Deputeti Heidi Lippmann (PDS), kishte pyetur ministrin e mbrojtjes lidhur me origjinalitetin e dokumentit “Operacioni Patkoi”. Sipas tij, udhëheqja ushtarake serbe synonte dëbimin në mënyrë sistematike dhe të plotë të popullsisë shqiptare dhe kërkonte prova për qëllimet e atëhershme për shkatërrimin e njësiteve ushtarake të UÇK-së. Ministri gjerman i mbrojtjes, Rudolf Sharping, kishte përsëritur deklaratat e tij të mëhershme në lidhje me ekzistencën e planit “Patkoi”, duke shpjeguar se burimet origjinale kishin konfirmuar se qëllimi i operacionit “Patkoi” ishte neutralizimi i UÇK-së. Sipas ministrit gjerman, dëbimi i popullatës shqiptare nga Kosova me qëllim të ndryshimit të dhunshëm rajonal dhe demografik në Kosovë ishte gjithashtu pjesë e planeve serbe dhe një gjë e tillë ishte konfirmuar nga zhvillimet në terren.153

Ai tërhiqte vëmendjen e Bundestagut se “në momentin e Marrëveshjes Holbruk-Miloseviq brenda Kosovës ishin dëbuar 200 000 shqiptarë, ndërsa jashtë Kosovës kishte 98 000 të dëbuar. Në periudhën e bisedimeve në Rambuje brenda Kosovës kishte 210 000, ndërsa jashtë Kosovës 50 000 të dëbuar. Ndërsa në momentin e bisedimeve në Paris u rrit numri i të dëbuarve jashtë Kosovës në 60 000 të dëbuar. Me 24 mars 1999 numri i të dëbuarve në Kosovë ishte 250 000, ndërsa jashtë Kosovës kishte 100 000 të dëbuar. Në këtë pikë, këto zhvillime konfirmojnë atë që ne kemi si material burimor.“154 Nga ana tjetër, eksperti i SPD-së, për politikë të jashtme, Gernot Erler foli për një debat të çuditshëm dhe drithërues, që është fokusuar me ngulm për punën e ministrit të Mbrojtjes Rudolf Sharping, i cili si në Gjermani dhe jashtë saj  kishte fituar respekt të madh për angazhimin e tij përkrah Aleancës Antlantike nga përqendrimi në operacionin “Patkoi”, ekzistencën e tij dhe emërtimet variant “Potkova” apo “Potkovica”.

Në këtë debat ai foli edhe për artikullin e 8 prillit 1999 të revistës “The Times”, në të cilin ishin publikuar provat se metodat e dëbimit të shqiptarëve nga Kosova ishin përgatitur prej shumë muajsh dhe pastaj fjalë për fjalë konstatohej: “CIA e kishte mësuar qysh në vjeshtë 1998 për një plan me emrin e koduar “operacioni Patkoi” me qëllim për brenda disa muajve vrasjen dhe dëbimin e shqiptarëve”.155

Por, disa deputetë në Komision i kishin kërkuar Sharpingut shpjegime të mëtutjeshme. Zëdhënësi i CDU-së për politika të mbrojtjes, Paul Breuer, deklarimet Sharping i cilësonte të pamjaftueshme. Ndërsa, deputeti Karl Lamers, i unionit CDU/CSU,  deklaroi në Bundestag se operacioni “Patkoi” dhe Raçaku luajnë edhe sot një rol të madh, për shkak se përfaqësuesit e qeverisë federale një vit më parë i kishin përdorur në “formë moralisht të tepruar”. Kurse Christian Schmidt (Fürth) (CDU/CSU), kujton se ky përdorim “i tepërt” para së gjithash i kishte shërbyer qeverisë në debatet e Bundestag-ut, sidomos për të bindur të majtën në kampin e tyre qeveritar për domosdoshmërinë e angazhimit të NATO-s.156

Derisa deputetja nga radhët formacionit politik ekologjisë, Aleanca e Gjelbër, Angelika Beer, e mbronte edhe një herë si të pa alternativë vendimin e një viti më parë të qeverisë federale për operacionet ajrore kundër Jugosllavisë së mbetur, kolegia nga radhët e grupit të saj partiak Annelie Bunde Bach e kritikonte këtë pikëpamje dhe kërkonte shpjegime të plota për Reçakun dhe operacionin “Patkoi”. Beer theksonte po ashtu se popullata gjermane kishte dëshmuar gatishmëri dhe zemërgjerësi për situatën e krizës dhe se shteti gjerman kishte pranuar refugjatë të luftës.157 Nga Kosova për shkak të rrethanave të cilat mbretëronin atje, kishin ardhur në Gjermani mbi 200 000 persona.158

Një zë kritik në skenën gjermane jashtë Bundestagut lidhur me përfshirjen e Gjermanisë në operacionet e NATO-s në luftën e Kosovës është edhe gjenerali i dikurshëm i armatës gjermane, Heinz Loquai159,icili mbante një qëndrim kritik lidhur me pohimet e Ministrisë gjermane e Mbrojtjes se kishte në dispozicion planin “Patkoi“, duke pretenduar se qeveria gjermane kishte vetëm indikacionet për një plan të tillë.160 Loquai dhe bashkëmendimtarët pretendonin se plani ishte shpikur për të arsyetuar pjesëmarrjen e Gjermanisë në këto bombardime.

Në vitin 2001 kanali televiziv gjerman WDR në dokumentarin “Es begann mit einer Lüge “161 pretendon se e gjithë historia ishte fiktive dhe shërbeu vetëm për të përligjur operacionet ushtarake të NATO-s, përkatësisht përfshirjen e ushtrisë gjermane në këtë operacion ushtarak. Ky raport, nga ana tjetër, ishte cilësuar si raportimi i njëanshëm nga gazetari i njohur Matthias Ryb (FAZ)162 dhe nga Claus Christian Malzahn (Der Spiegel)163,të cilët  ukritikuan për pasqyrim selektiv të dëshmive dhe për metoda “të papastra” të kërkimit. Kësaj kritike iu bashkuan edhe gazetari dhe themeluesi i organizatës humanitare “Cap Anamur”, Rupert Neudeck, dhe deputeti i Bundestagut Norbert Blym (CDU), të cilët kontestuan të gjeturat e filmit të WDR-it.

Nga sa u tha më sipër, duket qartë se qarqet politike dhe mediat që konteston të drejtën e ndërhyrjes së NATO-s në luftën e Kosovës, në të njëjtën kohë kontestuan edhe ekzistencën e planit “Patkoi”, si dhe të masakrës së Reçakut,duke akuzuar qeverinë federale dhe NATO-n për mungesë vullneti për të shfrytëzuar mundësitë politike për zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Për ta përligjur një qëndrim të tillë u operua me konstruksione të ndryshme, gjysmë të vërteta dhe teori të komplotit, vetëm e vetëm që të kontestohej ndërhyrja e  e Aleancës Veriatlantike në evitimin e katastrofës humanitare në Kosovë dhe për dhënien fund të vrasjeve dhe dëbimeve masive të popullatës shqiptare. Në këtë kontekst, krahas hedhjes së dyshimeve rreth masakrës së Reçakut, plani serb “Patkoi“, është edhe një tjetër rast, që u politizua skajshmërisht në nga një pjesë e mediave dhe politikanë gjermanë, kryesisht nga grupe politike me orientim majtist.

Në anën tjetër, qeveria e koalicionit kuq-gjelbër si dhe opozita me orientim djathtist ( CDU, CSU dhe FDP), mbronte qëndrimin e vetë fushata e spastrimit etnik në Kosovë ishte dëshmia më e mirë e ekzistimit të planit “Patkoi”, i cili po përdorej si instrument për serbizimin e Kosovës. Sipas tyre, ishte kjo ndërhyrje ushtarake që ia pamundësoi udhëheqjes serbe arritjen e këtij qëllimi. Në fund, fushata ajrore e NATO-s përcaktoi dështimin e realizimit të planit “Patkoi”, sipas të cilit ushtria, paraushtarakët dhe policia serbe ndiqnin në mënyrë sistematike strategjinë e tyre vrasëse dhe të dëbimit kundër shqiptarëve të Kosovës. Duke analizuar fushatën e dëbimit sistematik dhe vrasjet masive të shqiptarëve të Kosovës, sidomos  gjatë largimit të misionit mbikëqyrës (Kosovo Verification Mission – KVM) të OSBE-së, mund të pohohet pa diskutim për ekzistencën e planin serb “Patkoi.”164  Prandaj, ishte absurde që të krijohet një ndërlidhje midis sulmeve ajrore të NATO-s dhe valës së dëbimeve deri në qershor të vitit 1999, pasi ndërhyrja e Aleancës Veriatlantike në Kosovë ishte një kërkesë permanente dhe këmbëngulëse e elitës dhe e popullatë shqiptare, me qëllim që t’i jepej fund krimit shtetëror serb në Kosovë.

Hetimet e Tribunalit të Hagës

Duke pasur parasysh atë që kishte ngjarë në Bosnjë-Hercegovinë dhe në gjysmën e dytë të vitit 1998 në Kosovë, shumë organizata dhe personalitete ndërkombëtare kërkonin që Millosheviqi të shpallej kriminel lufte dhe të gjykohej në Hagë, meqë kishte fakte të mjaftueshme se ai ka nisur luftërat dhe se ka pasur pushtet mbi establishmentin ushtarak, policor dhe mbi forcat paramilitare.165 Më 27 maj 1999, dy muaj pas nisjes së operacioneve ajrore të NATO-s kundër Jugosllavisë së cunguar, kryeprokurorja e Tribunalit të Hagës për Krime Lufte, Louise Arbur, kumtoi publikisht se kishte ngritur aktakuzën kundër Sllobodan Millosheviqit dhe udhëheqësve të tjerë serbë të Serbisë dhe të Jugosllavisë së cunguar. Ky vendim kishte dy efekte: e para, Millosheviqi përfundimisht nuk ishte më partner i drejtpërdrejtë negociata dhe në të njëjtën kohë nxiti një kthesë strategjike në luftën e Kosovës. Dhe, e dyta, me këtë veprim Tribunali i Hagës gjithashtu demonstroi vendosmëri për ndëshkimin e përgjegjësve për krimet e luftës edhe në Kosovë. Por, ironia e fatit ishte se “kasapi i Ballkanit” vdiq në qelinë e burgut të Hagës, pa arritur të marrë dënimin e gjykatës. Me këtë, Tribunali i Hagës jo vetëm e nxiti një kthesë strategjike në luftën e armatosur që kishte përfshirë Kosovën, por gjithashtu shtoi edhe një figurë në rebusin e një rendi kushtetues ndërkombëtar në paraqitje e sipër.166

Tribunali i Hagës, i themeluar më 1993, si reagim ndaj akuzave për mizoritë e shkaktuara nga forcat ushtarake dhe paramilitare serbe në territorin e Bosnjë-Hercegovinës si dhe, më herët, në Kroaci, me aktakuzën kundër udhëheqjes së lartë serbe dha sinjalin e qartë se mizoritë e forcave ushtarake dhe formacioneve paramiliatare serbe në Kosovë, të lidhura kryesisht me fushatën e spastrimit etnik, nuk do të mbeteshin të pandëshkuara. Në udhëheqjen e shteteve të BE-së dhe të SHBA-së, ishte miratuar një politikë e vendosur e ndërhyrjes së drejtpërdrejtë për t’i ndalur dhe për t’i gjykuar personat përgjegjës për shkeljen e rëndë të së drejtës ndërkombëtare humanitare.  Në fakt, Tribunali kishte reaguar me shpejtësi ndaj raporteve për masakrat serbe në rajonin e Drenicës në fazën e hershme të luftës.  Në deklaratën e 10 marsit 1998, Tribunali konfirmonte pikëvështrimin e vet se juridiksioni i tij “vazhdonte dhe përfshinte dhunën që kishte ndodhur para pak kohës në Kosovë”167.

Meqë situata në Kosovë ishte shndërruar në luftë të armatosur midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovsë dhe formacioneve ushtarake dhe paraushtarake serbe, Tribunali e vinte në funksion juridiksionin e tij në raport me Kosovën. Kjo nënkuptonte edhe njohjen e statusit të UÇK-së si një lëvizje e organizuar e armatosur që kontrollonte një pjesë të territorit të Kosovës.

Sa i përket Jugosllavisë së mbetur/Serbisë, Tribunali i Hagës shprehu shqetësimin për një sërë akuzash specifike dhe të besueshme në lidhje me vrasjen dhe ekzekutimin, sulmet kundër civilëve shqiptarë dhe plaçkitjen.168 Juridiksioni i Tribunalit në raport me Kosovën ishte konfirmuar edhe nga Këshili i Sigurimit të OKB-së me rezolutën 1199 (1998)169 dhe me kapitullin VII të rezolutës 1207, të miratuar në nëntor të vitit 1998.170 Mirëpo. Qeveria serbe e mohoi këtë juridiksion dhe bashkëpunimin si dhe nxorri pengesa për futjen e hetuesve të Tribunalit në Kosovë. Situata kulmoi kur kryeprokurores së Tribunalit iu refuzua hyrja. Ajo u përpoq të hynte në Kosovë pas lajmit për masakrën e Reçakut në janar të vitit 1999.171 Përderisa Tribunali nuk arriti të kishte qasje, megjithatë vazhdoi të mblidhte dëshmi sa më shumë që mundte me qëllim që t’i ngrinte aktakuzat. Kjo përfshiu intervista nga personeli i Tribunalit me disa nga rreth 100 mijë viktima të dëbuar me dhunë në vendet fqinje me Kosovën. Natyrisht ky aktivitet u shtua kur, pas dështimit të konferencës së Rambujesë dhe largimit të misionit të OSBE-së si dhe të medieve ndërkombëtare, regjimi i Millosheviqit  sforcoi fushatën e depërtimeve të dhunshme të gati krejt popullatës shqiptare etnike të Kosovës.172

Në aktakuzën kundër zyrtarëve më të lartë të Jugosllavisë së mbetur dhe të Serbisë, Tribunali kishte përcaktuar se këta individë173 kishin planifikuar, shtypur, urdhëruar, kishin kryer ose ndihmuar fushatën e dhunës së ushtruar nga forcat serbe në Kosovë. Ajo fushatë, thuhej në aktakuzë, përbëhej nga një fushatë e planifikuar dhe e koordinuar mirë për shkatërrimin e pronës në pronësi të civilëve shqiptarë të Kosovës. Këta civilë shqiptarë gjithashtu kishin qenë të keqtrajtuar, të poshtëruar dhe të degraduar sistematikisht nëpërmjet abuzimit fizik dhe verbal. Fushata e represionit është përcjellë nga depërtimi i paligjshëm dhe transferimi i dhunshëm i qindra mija shqiptarëve nga Kosova prej shtëpive të tyre. Kjo politikë përkrahej nga sulmet e shtuara kundër popullsisë civile shqiptare, përfshirë edhe granatime të rënda të qyteteve dhe fshatra, djegien e shtëpive, fermave e të ngjashme dhe me marrjen dhe shkatërrimin sistematik të dokumenteve të identifikimit dhe të targave të regjistrimit të automjeteve. Thuhej se të akuzuarit ishin të lidhur me këto aktivitete për shkak të përgjegjësisë komanduese dhe prandaj u ngarkuan së bashku me tri akuza për krime kundër njerëzimit (deportim, vrasje dhe përndjekje, por jo për gjenocid) dhe një akuzë për shkeljeve e ligjeve apo të zakoneve të luftës. Në këtë kuptim, Tribunali, gjithashtu, luajti një rol strategjik, ngase veprimi i tij ia mohoi Beogradit çfarëdo shprese që t’i arrinte qëllimet e veta kryesore.

Edhe pas përfundimit të luftës dhe pas rrëzimit të Millosheviqit nga pushteti, autoritet shtetërore serbe, edhe pse me gjysmë zemre, kanë pranuar bashkëpunimin me autoritetet ndërkombëtare të Tribunalit për dëshmimin dhe zbulimin e krimeve tjera që kanë ndodhur në Kosovë. Mirëpo, ka munguar vullneti i bashkëpunimit edhe për ndriçimin e krimeve që çojnë te vërtetimi i operacionit të koduar “Patkoi”.Konfirmimi i ekzistimit të një operacioni të tillë pashmangshëm do të çonte tek akuzat për gjenocid shtetëror.174 Pikërisht për këtë është shumë domethënëse mungesa e interesimit të kryeprokurores së Tribunalit të Hagës, Louise Arbour, për ta siguruar dokumentin e shtabit ushtarak të Beogradit “Patkoi”, të cilin ia kishte dorëzuar ministrit gjerman të mbrojtjes Sharping. Kjo çështje si duket nuk u trajtua deri në fund. ”Në mëngjes u takova me Loise Arbour, kryeprokuroren  e Tribunalit të Hagës; ia dorëzova asaj planin “Patkoi”, të gjitha incizimet e fluturimeve të brumbujve dhe protokollet komplete të marrjeve të deritashme në pyetje,” 175 kujton Sharping në librin e tij të kujtimeve për luftën e Kosovës.

Pra, edhe Tribunali i Hagës, jo vetëm që ndikoi në vonesën e dëshmimit të krimeve më të rënda në Kosovë që nga Lufta e Dytë Botërore, por edhe nuk e përkufizoi qartë dhe deri në fund dimensionin dhe intencën e krimeve të kryera në Kosovë nga kreu më i lartë shtetëror serb, bashkë me të edhe në identifikimin dhe dënimit të protagonistëve të planit “Patkoi”, i cili ishte identik me planet serbe që ishin zbatuar të paktën që nga luftërat ballkanike në filli të shekullit XX. Ndaj, edhe aktakuza e Tribunalit u kufizua për shkelje të të drejtave të njeriut dhe spastrim etnik, por jo për gjenocid në kuptimin e plotë të fjalës.

Në anën tjetër, Prokuroria për Krime të Luftës në Serbi nën drejtimin e Vladimir Vukçeviqit,megjithëse ka bërë disa hetime për krime që kanë ndodhur në Kosovë, asnjëherë nuk është marrë me përpjekjen shtetërore që të fshihen gjurmët e operacionit “Patkoi”, i cili zbulon qartë se qëllimi i Millosheviqit ishte spastrimi etnik në Kosovë. Kjo politikë kulmoi me vrasje dhe dëbime masive,176 të cilat ishin planifikuar prej shumë vitesh, por që u manifestuan në formën më agresive në vitet e luftës 1998/1999. Në kuadër të kësaj politike duhet parë edhe  planin strategjik ushtarak serb “Patkoi”, ekzistenca e të cilit është konfirmuar fillimisht nga pala gjermane, por së fundi edhe nga vetë pjesëtar të aparatit shtetëror të Serbisë. Edhe Gjykata e Hagës arriti në përfundim se operacioni “Patkoi” ishte një plan ushtarak i hartuar nga Shtabi i Përgjithshëm  në Beograd nën kontrollin e drejtpërdrejt të Sllobodan Millosheviqit.177 Graham Blewit, zëvendësprokurori i Tribunalit për Krime të Luftës në Hagë, duke folur për padinë ndaj Milosheviqit,ka theksuar se ai dhe të gjithë të tjerët janë përgjegjës të drejtpërdrejt për vrasjet, deportimet dhe dëbimet.178

Sipas hetimit të Tribunalit, me publikimin e planit “Patkoi”, dhe në çastin kur regjimi në Beograd merr informacionin se Tribunali i Hagës ka vendosur të ngre aktakuzë kundër udhëheqjes shtetërore të Serbisë, me urdhër direkt nga Beogradi, fillon  operacioni i zhdukjes së gjurmëve të krimeve të kryera si pjesë e këtij operacioni. Të gjitha kufomat e varrosura fillojnë të zhvarrosen dhe të transportohen për në Serbi, me qëllim që në këtë mënyrë të zhdukeshin kufomat e shqiptarëve të ekzekutuar në masë.179 Sipas të njëjtave burimeve, një pjesë e kufomave nga Kosova janë djegur në shkritoren e Borit (Serbi), një pjesë tjetër janë e kufomave me kamionët frigoriferë janë hedhur në ujë, por të gjitha kufomat nuk kanë mundur të zhduken.180

Prandaj, janë te paqëndrueshme dyshimet e ngritura mbi shefin e misionit vëzhgues (KVM) të OSBE-së në Kosovë, William Walker, se ai e trilloi masakrën e  Reçakut apo se ministri gjerman i Mbrojtjes, Rudolf Sharping, e përdori publikimin e planit “Paktoi” për të arsyetuar përfshirjen e ushtrisë gjermane ne operacionet e NTAO-s.

Shikuar në retrospektivë veprimin e forcave ushtarake, policore dhe paraushtarake serbe gjatë periudhës së  Kosovës 1998/1999, përkatësisht dëbimin e 1 milion shqiptarëve, përdhunimet e mijëra femrave shqiptare dhe masakrat e shumta anekënd Kosovës, si në Prekaz (Jasharajve)181, në Abri të Epërme, në Reçak,182 në Rogovë në Leshan, në Celinë, në Suharekë,183 në Krushë të Madhe 1999, në Izbicë 1999, në Lybeniq, në Rezallë, në Studime,184 në Qyshk185 në Dubravë186 dhe lokalitete të tjera shqiptare, konfirmohet se vrasjet dhe spastrimi etnik në Kosovë ishin të planifikuara qëmoti dhe i ngjasonin një operacioni të planifikuar, pasi që ofensiva me shpejtësi lëvizej përpara nga veriu në drejtim të jugut. Pasojat e luftës në njerëz, masakra të mëdha, vrasje e organizuar, madje edhe të familjeve të tëra gjatë periudhës janar 1998 – 12 qershor 1999: Të vrarë: 11.840 viktima nga Kosova dhe 20.400 femra shqiptare të dhunuara.187

Një hetim nga Tribunali i Hagës, për bartjen e trupave të shqiptarëve të vrarë në luftën e fundit të Kosovës me kamionë frigoriferë drejt Serbisë, i ka dhënë të drejtë ish-ministrit gjerman të Mbrojtjes për ekzistencën e planit “Patkoi”.  Këto krime, sipas hetimit, janë bërë sipas një plani të detajuar dhe të lejuar nga qarqet më të larta të shtetit. Përderisa për llojin e parë të krimeve, atyre të instinktit, përgjegjësia është individuale dhe bie mbi kryersit, lloji i dytë i krimeve të bëra sipas planit shtetëror, bie në domenin e krimeve të rënda të luftës si rrjedhojë e një ndërmarrje të organizatave kriminale me qëllim të spastrimit etnik të Kosovës.188 Sipas hetimeve të Tribunalit të Hagës, gjatë luftës së Kosovës ka pasur dy lloje të krimeve të luftës: krimet e ashtuquajtura të instinktit, të kryera pa një plan të mëhershëm dhe të realizuara me vendime individuale të forcave serbe në terren si dhe krimet e paramenduara dhe të përgatitura më herët nga qarqet e larta të shtetit serb. Pikërisht, krimet që Serbia i kishte bërë para dhe gjatë realizimit të operacionit “Patkoi”, i cili u bë i njohur për publikun nga gjermanët gjatë periudhës së luftës në Kosovë dhe fushatës ushtarake të NATO-s kundër caqeve dhe infrastrukturës represive të shtetit serb, janë krime të kategorisë të krimeve të rënda të luftës, përgjegjës për të cilat është elita shtetërore serbe.189 Për më tepër, plani “Patkoi” është edhe dëshmi shtesë se ideologjia dhe programi hegjemonist serb ndaj Kosovës, që gjatë luftës 1998/1999 u përshkallëzua në vrasje dhe dëbime masive, ishte një vazhdimësi historike e spastrimit etnik në Kosovë. Me një fjalë, elita shtetërore serbe synonte që Kosova të spastrohej nga shqiptarët etnik me qëllim që të sigurohej “lebensraum” për kolonët serbë.

Rezyme

Nga shtjellimi i mësipërm mund të konstatojmë se në këndshikimin e politikës serbe Kosova në vazhdimësi konceptohej si një çështje që duhej zgjidhur në bazë të epërsisë ushtarake të saj me qëllim që të krijohej “lebensraum” krijimit për serbët vendorë dhe kolonët e ardhshëm. Në këtë funksion politika serbe e drejtuar nga Millosheviqi që nga fillimi i viteve të 90-a të shekullit XX kishte ndjekur politikën represive për largimin e shqiptarëve. Por, pikën kulmore e arriti me fushatën e spastrimit etnik në vitin 1998/99, që mbështetej planin e koduar “Patkoi”, i cili ishte i hartuar në rrjedhën e luftës, në fundvitin 1998, respektivisht para se komuniteti ndërkombëtar të shterte mundësitë politike për arritjen e një zgjidhje paqësore të çështjes së Kosovës. Mund të konstatohet se plani ‘Patkoi’, i përgatitur me kujdes nga shërbimet sekrete të Serbisë dhe kreut të atëhershëm të shtetit,Sllobodan Millosheviq, nuk do të mund të realizohej pa luftë dhe depërtimin masiv të shqiptarëve të Kosovës brenda dhe jashtë territorit të Kosovës. Si i tillë, ky plan kishte dy qëllime kryesore. I pari – shkatërrimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – dhe i dyti, spastrimi i Kosovës nga shqiptarët etnikë dhe destabilizimi i Maqedonisë dhe Shqipërisë si dhe vënien e NATO-s para vështirësive për realizimin e objektivave të saj ushtarake në fushatën e saj ajrore.

Rasti i planit “Patkoi” e tregon edhe një herë, se krimi serb në Kosovë kishte një përgatitje të gjatë, madje mund të thuhet se gjenezën e tij duhet kërkuar në konceptin e Memorandumit të Akademisë Serbe dhe në platformën e politikës nacionaliste të Millosheviqit, e cila kulmoi në Kosovë me suprimim e dhunshëm të autonomisë në vitin 1989. Që atëherë bëhej thirrje për vrasjen dhe dëbimin e shqiptarëve jashtë Kosovës. Për më tepër, Serbia gjithmonë e synonte Kosovën, por pa shqiptarë. Pra, spastrimi etnik ishte qëllimi i tij kryesor strategjik, prandaj bashkësia ndërkombëtare ndërhyri që ta pamundësonte realizimin e kësaj ideje raciste. Mirëpo, kjo fushatë e spastrimit etnik nuk sprapsi aleatët perëndimor nga objektivi i tyre përfundimtar dhe vetëm sa shtoi vendosmërinë e NATO-s për ta mundur regjimin e Milosheviqit. Prandaj, intervenimi ushtarak i Perëndimit në luftën e Kosovës, për të evituar një “Bosnjë të dytë,” pamundësoi realizimin e synimeve të planit “Patkoi” për ndryshimin e dhunshëm të strukturës etnike në Kosovë. Dhe ishte e qartë se çdo sjellje indiferente në emër të një lloj pacifizmi do të shpinte në varrezat e pamundshme masive. Në një artikull autorial, të publikuar në revistën prestigjioze “The Economist” me titull “Dy konceptet e sovranitetit” sekretari i atëhershëm i Kombeve të Bashkuara, Kofi Anan, shkruante: “Për ta pamundësuar përsëritjen e tragjedive të këtilla në shekullin e ardhshëm është e domosdoshme që bashkësia ndërkombëtare të arrijë një konsensus, jo vetëm për parimin thelbësor, se duhet të ndërmerren masa kundër shkeljeve masive dhe sistematike të të drejtave të njeriut, pa marrë parasysh se ku ndodhin, por edhe në mënyrën e marrjes së vendimeve për atë, se cilat masa janë të domosdoshme dhe se ku dhe kur do të zbatohen.”190

Prandaj, ndërhyrja ushtarake e Perëndimit në luftën e Kosovës, që u motivua për t’i dhënë fund vrasjes dhe përndjekjes kolektive të një populli, shënon fillimin e një procesi progresiv të zhvillimit të së drejtës ndërkombëtare. Pikërisht rasti i Kosovës191 u bë shembull i legjitimit të ndërhyrjes ushtarake, madje qoftë edhe pa mandatin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Pikërisht kjo e bëri të ligjshëm sulmin e NATO-s mbi Jugosllavinë e mbetur, qoftë edhe pa mandatin e OKB-së, dhe bëri të pamundur realizimin e të planit serb “Patkoi”  përkatësisht pamundësoi realizimin e ëndrrës serbomadhe, zhbërjen e Kosovës historike, spastrimin e saj etnik dhe dëbimin e përhershëm të shqiptarëve nga Kosova.

Fushata serbe e pastrimit etnik në Kosovë e zbatuar sipas një strategjie të planifikuar mirë mori goditjen vendimtare  me ndërhyrjen  ushtarake të NATO-s

Burimet dhe litaratura

1 Perritt, Henry H., Jr: Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Prishtinë, 2008, f. 252-253.

 

2 Autori është historian dhe ekspert i të drejtës ndërkombëtare dhe evropiane. Ka mbaruar studimet për histori dhe të drejtë ndërkombëtare dhe evropiane në Universitetin e Prishtinës, Vjenës dhe Grazi-it (Austri), Bremenit dhe Berlinit (Gjermania. Ukshini ka qenë ambasador i Kosovës në Tiranë 2016-2019.

 

3 Stoessinger, John G.: Përse kombet shkojnë në luftë. Instituti i Studimeve Ndërkombëtare, Tiranë 2015, f. 176-184.

 

4 Tekstin e aktpadisë shih në: http://www.un.org/icty/ indictment/english/mil-ii990524e.htm.

 

5 Feldhoff, Mathias/ Steinhoff, Volker: Enthüllungen eines Insiders – Scharpings Propaganda im Kosovokrieg (Transkript des TV-Berichts). Panorama, Das Erste, 18. 5. 2000, http://www.webcitation.org/6Eo0dwf3u?url=http://daserste.ndr.de/panorama/archiv/2000/erste7422.html Bericht von:, archiviert vom Original am 2. März 2013.

 

6 Gust, Wolfgang: Der Völkermord an den Armeniern 1915/16. Dokumente aus dem Politischen Archiv des Auswärtigen Amts. Springe 2005,

 

7 Janjetović, Zoran: Die Donauschwaben in der Vojvodina und der Nationalsozialismus. f. 220 f. në Hausleitner, Mariana/ Roth, Harald (Hrsg.): Der Einfluss von Faschismus und Nationalsozialismus auf Minderheiten Ostmittel- und Südosteuropa, IKGS Verlag, München 2006, f. 219–235.

 

8 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre. Deutsche Außenpolitik – vom Kosovo bis zum 11. September, f.170.

 

9 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre. Deutsche Außenpolitik, f.184.

 

10 Spatrimi etnik. Dokumente historike mbi një ideologji serbe, f.19.

 

11 Spatrimi etnik. Dokumente historike mbi një ideologji serbe, f.21.

 

12 Çanak: Serbia po e verifikon kapitullimin në Kosovë, Koha Ditore, 29 prill 2013.

 

13 Memorandumi i Vasa Çubriloviqit me titull “Iseljavanje Arnauta” (Shpërngulja e shqiptarëve), një referat që Çubriloviqi kishte mbajtur në Klubin Kulturor Serb më 7 mars 1937 (dërguar qeverisë së M. Stojadinoviqit), ku propozonte dëbimin masiv të shqiptarëve nga trojet e tyre. Këto pikëpamje Çubriloviqi do t’i mbronte edhe pas përfundimit të luftës antifashiste, kur kishte përsëritur edhe një herë idenë e tij për spastrimin e territoreve jugosllave nga shqiptarët dhe nga pakicat e tjera në një referat të tijin që e kishte lexuar më 3 nëntor 1944 para udhëheqjes më të lartë shtetërore e partiake të Jugosllavisë komuniste. Shih: Cubrilovic, Vaso: The expulsion of the Albanians Memorandum (1937), tek Elsie, Robert: Gathering clouds: the roots of ethnic cleansing

 

in Kosovo and Macedonia. Early twentieth-century documents. Dukagjini, Peja 2002, fq. 46-58.

 

14 Spatrimi etnik. Dokumente historike mbi një ideologji serbe. (Mbledhur, përkthyer dhe komentuar nga Mirko Grmek, Marc Gjidara dhe Neven Šimac). “55”, Tiranë, 2002, f.158-169.

 

15 Qosja, Rexhep: Shpërngulja e shqiptarëve sipas programeve kombëtare serbe (Që nga Naçertania e Ilija Garashaninit (844) deri te ndarja e Kosovës sipas Dobrica Qosiqit (2004). Toena, 2005, f.109-116.

 

16 Bajrami, Hakif: Marrëveshja xhentelmene Tito Kyprili e vitit 1953. Radia Kosova, Prishtinë, 2016.

 

17 Vaso, Cubrilovic: The minority problem in the new Yugoslavia. Memorandum (1944), tek Elsie, Robert: Gathering clouds, fq. 68-76.

 

18 Në janar 1939, pas një vizite që ministri i punëve të jashtme të Italisë Gaeaco Çano (Gian Galeazzo Ciano) kishte bërë në Beograd dhe kishte pasur takim me kreun e qeverisë mbretërore Stojadinoviq (ku temë bisedimesh kishte qenë edhe çështja shqiptare), ky i fundit e kishte angazhuar Andriqin që të hartonte një përkujtesë zyrtare (Aide Memoire) lidhur me çështjen shqiptare, për nevoja të brendshme të qeverisë së punëve të jashtme. Andriqi e kishte kryer me zell të madh detyrën që i ishte dhënë dhe Aide Memoire kishte qenë gati më 30 janar 1939. Ky dokument ruhet në Arkivin e Serbisë, Fondi i Milan Stojadinoviqit. Për herë të parë e ka publikuar historiani kroat Bogdan Krizman më 1977 në «Časopis za suvremenu povijest» (Revistë e historisë bashkëkohore), më 1977, me titull “Elaborati i dr. Ivo Andriqit për Shqipërinë i vitit 1939”. Shih: Andric, Ivo: Draft on Albania (1939), tek Elsie, Robert: Gathering clouds, fq.60-67; Islami, Hivzi: Aspekti etnik i migrimeve. Shqiptarët në rrjedhën e shpërnguljeve të dhunshme.Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës. Prishtinë 2012, f.174-200; Qosja, Rexhep: Shpëngulja e shqiptarëve sipas programeve kombëtare serbe (Që nga Naçertania e Ilija Garashaninit (844) deri te ndarja e Kosovës sipas Dobrica Qosiqit (2004). Toena, 2005, f.135-170; Spatrimi etnik. Dokumente historike mbi një ideologji serbe, f.158-169.

 

19 Bokovoy, Melissa/Irvine, Jill, Lilly, Carol: State-Society Relations in Yugoslavia, 1945-1992. Scranton, Pennsylvania, USA: Palgrave Macmillan 1997.

 

20 Sipas idesë së Çubriloviqit pushteturatë nga Beogradi i trimëronin ata në Kosovë, posaçërisht policinë e fshehtë, që të nxitnin procesin e shpërnguljes për Turqi të shqiptarëve si “turq” për ka kombësia.  Andaj vrullshëm filloi të “shtohej” numri i turqve në Kosovë. Në vitin 1953 numri i turqve në Kosovë u “shtua” në 100 mijë, ndërsa në Maqedoni u bënë 203 mijë. Piërisht atë vit filloi vala e fuqishme e shpërnguljes për Turqi e turqve të vërtetë dhe e shqiptarëve dhe myslimanëve nga Sanxhaku. Vlerësohet që nga viti 1945 deri më 1966 për në Turqi u shpërngulën 251 mijëra njerëz. Shih: Avdić, Ekrem/ Vllasi, Azem: Shtegu njëqindvjeçar i lirisë. Lufta antikolonialiste e shqiptarëve të Kosovës në vitet 1912-2012.Koha, Prishtinë, 2013. f.182..

 

21 Memorandumi i Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve (shpesh të referuara si Memorandumit SANU) është një projekt-dokument i prodhuar nga një komision 16-anëtarësh i përbërë nga anëtarët e Akademisë Serbe të Shkencave dhe Arteve 1985-1986, i kryesuar nga Kosta Mihailović . Në shtator 1986, fragmente të draftit u botuan nga gazeta “Vecernje Novosti”. Shih: Bokovoy, Melissa Katherine/ A. Irvine, Jill/ Lilly, Carol S.: State-society relations in Yugoslavia. fq.295; Hoxhaj, Enver: Politika Etnike dhe shtetndërtimi i Kosovës, Dukagjini, Pejë, 2008, f.83-136.

 

Për si program serbomadh Memorandumi i Çubriloviqit është vlerësuar nga Qosja, Rexhep: ‘The Albanian Problem and/in the SerbPolitical Programs During 1937–1944’. International Journal of Albanian Studies 1, 1997, fq. 21-38.

 

22 Batakovic, Dusan T.:  Ilija Garasanin’s “Nacertanije” publikuar te: Balkanica, vol. XXV-1, Belgrade 1994, fq. 157-183

 

23 Shih: Bajrami, Hakif: Konventa Jugosllavo-Turke e v. 1938 për shpërnguljen e shqiptarëve, Gjurmime albanologjike, nr. 12, Prishtinë, 1983.

 

24 Bajrami, Hakif: Marrëveshja xhentëlmene Tito- Kyprili e vitit 1953. Radio-Kosova e Lirë, Prishtinë, 2016.

 

25 Qosja, Rexhep: Shpërngulja e shqiptarëve, f.109-116.

 

26 Goldhagen, Daniel Jonah: Hitlers willige Vollstrecker. Ganz gewöhnliche Deutsche und der Holocaust. Aus dem Amerikanischen von Klaus Kochmann. Taschenbuchausgabe. Goldmann, München 2000.

 

27 Alvarez, Alex: Governments, Citizens and Genocide: A Comparative and Interdisciplinary Analysis. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2001, fq. 86-108.

 

28 Të gjitha këto tekste të padisë mund t’i gjenden online nën: http://www.un.org/icty/ind-e.htm

 

29 “Spastrimi etnik“ ishte strategji e asgjësimit etnik e largimit të pjesëtarëve të një grupi etnik në një rajon tjetër gjeografik, që u zbatua shpesh nga fundi i shekullit njëzet dhe fillimi i shekullit njëzet e një. Forma më brutale e spastrimit etnik thjesht eliminon pjesëtarët e grupit etnik që mbështesin – apo ka gjasa të mbështesin – një kryengritje. Kjo formë më e butë e spastrimit etnik ishte përdorur në tërë Bosnjën, edhe pse ka pasur forma më brutale të përdorura në  tërë Bosnjën. Në Kosovë ajo që filloi si përpjekje e policisë së rregullt dhe asaj sekrete për asgjësimin e pjesëtarëve të UÇK-së eskaloi në një fushatë masive të spastrimit etnik, që ia kaloi asaj që u përjetua në Bosnjë. Shih. Perrit Jr, Henrry P.: Ushtria Çlirimtare e Kosovës, fq.81-82.

 

30 Hoxhaj, Enver dhe Müller, Stephan. 2000. ‘”Ethnische Säuberungen” in Bosnien-Herzegowina und Kosova: Ein Vergleich’, in Henriette Riegler (ed.) Der Kosovokonflikt: Bestandsaufnahmen und Lösungsszenarien, Wien: Österreichisches Institut für Internationale Politik, 18-28.

 

31 Human Rights Watch: Under Orders: War Crimes in Kosovo. New York, 2001.

 

32 Fondi për të Drejtën Humanitare dhe Fondi për të Drejtën Humanitare në Kosovë në Librin “Kujtimi i Kosovës” do të ka prezantuar numrin e të vrarët dhe të zhdukurit që nga 1 janari i vitit 1998 deri më 31 dhjetor të vitit 2000. Prezantimi është bërë me të dhëna të reja të bazës të cilën e ka bërë ekipi i ekspertëve ndërkombëtar për analiza kuantitative dhe statistikore të humbjeve njerëzore në konfliktet e armatosura. Sipas fakteve që janë prezantuar kanë vdekur ose janë zhdukur e të cilat janë dokumentuar për 13.535 njerëz gjatë kësaj periudhe, janë 10 mijë e 812 shqiptarë, 2197 serbë dhe 5526 romë, boshnjakë, malazez dhe jo shqiptarë. Sipas FDH dhe FDHK, në bazë të 4.838 dokumenteve (1), midis të cilave 2.136 deklarata të dëshmitarëve/anëtarëve të familjes, është vërtetuar se në lidhje me luftën në vitin 1998 jetën e kanë humbur ose janë zhdukur 2.156 njerëz, prej të cilëve 1.804 shqiptarë, 289 serbë dhe 63 romë dhe të tjerë. Shih:  “Ja numri i të vrarëve në Kosovë për dy vjet”, Zëri, 02 Shkurt 2015.  Lidhur me këtë temë shih edhe: Krimet e luftës në Kosovë 1998-1999. Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave e të Lirive të Njeriut, Prishtinë, 2010, f.75-101.

 

33 Kjo shifër ka hyrë në diskursin kosovar në bazë të një raporti të Organizatës Botërore të Shëndetit (OBSh), i publikuar në janar 2000, ku jepet një llogaritje e përafërt e rasteve të menduara të përdhunimit në bazë të të dhënave të ofruara nga OJQ-të vendore. Raporti gjendet këtu dhe thotë, “Organizatat vendore llogarisin se përafërsisht 10,000 deri në 20,000 gra janë përdhunuar midis shkurtit 1998 dhe qershorit 1999.” Shih: Marku, Hana/Limani, Laura: “Problemi i Peticionit për Gratë e Dhunuara gjatë Luftës”, 21.07.2014, http://kallxo.com/gjnk/problemi-i-peticionit-per-grate-e-dhunuara-gjate-luftes/

 

34 Sipas të dhënave ndërkombëtare, nga Kosova deri më 9 qershor ishin dëbuar 862,979 shqiptarë:  69,700 në Mal të Zi, 21,700 në Bosnjë-Hercegovinë, 247,400 në ish-republikën Jugosllave të Maqedonisë, 444,200 në Shqipëri. Shih: UNHCR, Gjenevë, 15 tetor 1999; Martines, Josef: Çka ka ndodhur në Kosovë? 1998-1999, një dokumentim. Prishtinë 2013, f.373.

 

35 “Serbia t’i kompensojë dëmet e luftës në Kosovë”, KosovaTimes, 29.8. 2012, http://www.kosovatimes.net/?page=1,17,13244.

 

36 Perritt, Henry H., Jr.: Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Prishtinë, 2008, f. 252-253.

 

37 Stoessinger, John G.: Përse kombet shkojnë në luftë, f.181.

 

38 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.171

 

39 Ratomir Taniq, negociatori “diskret”: „Ja sa shqiptarë do të duhej t’i kishte Kosova – sipas Millosheviqit!“, Telegrafi, 6.02.2016. Telegrafi sjell intervistën e dhënë për mediet e pavarura serbe më 2002, të Ratomir Taniqit – anëtar i ekipit të Qeverisë së Serbisë (nga fundi i vitit 1994 e deri në mesin e vitit 1997), pjesëmarrës në negociatat “sekrete” me përfaqësuesit e shqiptarëve të Kosovës. Taniq asokohe ishte këshilltar i kryetarit të Nova Demokratija (Demokracia e Re), partner i koalicionit me socialistët në pushtet. Kjo është dëshmia e parë e një pjesëmarrësi të këtyre negociatave shqiptaro-serbe.

 

40 Perritt, Henry H., Jr.: Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Prishtinë, 2008, fq. 252-253.

 

41 Stoessinger, John G.: Përse kombet shkojnë në luftë, f.176.

 

42 P.sh. Në rajonin e qytetit të Pejës (Kosovë) operonte grupi kriminal  “Crna Ruka”. Ky grup ka likuiduar qytetarë dhe intelektual, me qëllim të ndjelljes e frikës dhe panikut në mesin e popullatës shqiptare të Kosovës. Pjesëtarët e këtij grupi të maskuar vranë emra të njohur publik në Pejë. Shih dëshminë e Edison Zatriqit në Hagë në procesin kundër Millutinoviqit. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, 27. 04. 2009, Milutinovic case, http://www.icty.org/x/cases/djordjevic/trans/en/090427IT.htm

 

43 Cituar sipas, Stoessinger, John G.: Përse kombet shkojnë në luftë, f.179.

 

44 Nën urdhra: Krimet e Luftës në Kosove, Human,Rights Watch October 2001, f.9 https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/Under_Orders_Al_Combined.pdf,.

 

45 „Eine Vision für den Balkan“ Ein Zeit-Gespräch mit Tony Blair über die Nato-Strategie und die Zeit nach dem Krieg“, Die Zeit, 12 Mai 1999; Ukshini, Sylë: Lufta e Kosovës, f. 138.

 

46 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.181.

 

47 „ Zur Not auch Bodentruppen. Ein Zeit-Gespräch mit Daniel Cohn-Bendit“, Die Zeit, 20. 5. 1999; Ukshini, Sylë: Lufta e Kosovës, f. 150.

 

48 Emisari Amerikan Richard Holbruk thotë: ”In the spring of 1998–I cannot remember if it came up explicitly at that time–but it was always in the air. By the time the Serb security forces launched their pillaging and rampaging in the summer of 1998, it was absolutely clear to Secretary Albright and myself that it had to be on the table”. Shih. Richard Holbrooke interview”. Frontline. PBS. Retrieved 4 July 2012, http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/kosovo/interviews/holbrooke.html

 

49 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.184: Malcol, Noel: Kosova. Një histori e shkurtër, Prishtinë/Tiranë, 2001, f.267.

 

50 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.184

 

51 Martines, Josef: Çka ka ndodhur në Kosovë?, f.28.

 

52 Martines, Josef: Çka ka ndodhur në Kosovë?, f.29.

 

53 Cituar sipas Martines, Josef: Çka ka ndodhur në Kosovë?, f. 29; Martinsen, Josef: Puset e vdekjes. Prishtinë, 2006.

 

54 Sell, Luis: “Fakte të reja për Kosovën e viteve 1991-1992 (2), Zëri, 28 janar 2003, f. 7.

 

55 Në procesin kundër shefit të njësive policore serbe, Vllastimir Gjorgjeviq (nga 1 qershori 1997 deri më 30 janar 2001, ndihmësi i ministrit të Ministrisë të Punëve të Brendshme(MUP) dhe Shef i Departamentit të Sigurimit Publik (RJB) të MPB-së;  përgjegjës për të gjitha njësitë dhe personelin e sigurimit publik në Serbi, duke përfshirë edhe Kosovën nga 1 janari deri me 20 qershorit 1999), të cilin  me 23. 2. 2011 Tribunali  për Krime të luftës në Hagë e dënoi me 18 vite burg me akuzën: “Depërtim, akte të tjera çnjerëzore (transferim i dhunshëm), vrasje, përndjekje mbi politike, racore dhe baza fetare (krime kundër njerëzimit) dhe Vrasje (shkelje të ligjeve ose zakoneve të luftës)“. Gjykata vlerësoi se veprat penale të ngarkuara u zhvillua në kontekstin e një konflikti të armatosur në e cila ka pasur një sulm të gjerë dhe sistematik kundër popullatës civile shqiptare të Kosovës dhe se ngjarje të tilla pas fillimit të sulmeve ajrore të NATO-s me 24 mars 1999 kanë ndodhur në shumë qytete, fshatra dhe vende të tjera anembanë Kosovës. Më tej gjykata theksoi: “By way of typical example: In the early morning hours, VJ and MUP forces would approach a village, town or other location. The VJ, using tanks, armoured vehicles and other heavy weapons, would shell the residential area causing the Kosovo Albanian population to flee from their homes. Serbian forces, in most cases police, would then enter the area on foot, typically setting houses on fire and looting valuables. Many residents and displaced persons, who witnessed heavy property destruction and damage, as well as killings, by Serbian forces, by their own decision left their town, village or city in large numbers out of fear for their lives and welfare. Serbian forces coordinated the process by directing the mass movements of Kosovo /Albanian residents away from their towns and villages, often organising road or rail transport, and in most cases ensuring that the people reached and crossed the border mostly into Albania or the former Yugoslav Republic of Macedonia. Massive columns or convoys of Kosovo Albanians moving to Albania or to Macedonia formed throughout Kosovo, and eventually crossed the border out of Kosovo.” Përmbledhje e gjykimit kundër Vllastimir Gjorgjeviqit: http://www.icty.org/x/cases/djordjevic/cis/en/cis_djordjevic_en.pdf

 

56 Tončić, Bojan: Etničko čišćenje Albanaca i druga zlodela, e-Novine, 22.01.2014, http://www.e-novine.com/mobile/srbija/srbija-tema/97606-Etniko-ienje-Albanaca-druga-zlodela.html; Stravični detalji Nekadašnji “Šakal” opisivao istrebljenje stanovnika kosovskih sela 1999. Godine, Blic, 24. 11. 2015, http://www.blic.rs/vesti/hronika/stravicni-detalji-nekadasnji-sakal-opisivao-istrebljenje-stanovnika-kosovskih-sela/s4by14e

 

57 Nën pushtetin e urdhrave, Krimet e luftës në Kosovë.  Copyright © tetor 2002 by Human Rights Watch, f.9, https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/Under_Orders_Al_Combined.pdf. dhe “Lista e kriminelëve të luftës në Kosovë”, Bota Sot,  29.07.2013.

 

58 Pesëmbëdhjetë vjet pas kryerjes së krimit makabër në kafenenë “Panda” në Pejë,  zyrtarët e lartë të Serbisë filluan ta pranojnë publikisht autorësinë e këtij krimi. Në dhjetor 2015, zëvendëskryeministri i parë i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, ka deklaruar se ka informacione se kjo varsje nuk ishte kryer nga shqiptarët, ashtu siç ishte pretenduar në atë kohë, në emër të cilave pretendime edhe ishin kryer krime ndaj shqiptarëve në Kosovë. Shih: “Porodice traže da Vučić otkrije ko je ubio mladiće u Peći”, N1, 14.0.2015, http://rs.n1info.com/a60477/Vesti/Roditelji-traze-istinu-o-mladicima-ubijenim-u-Peci.html

 

59 “Gjenerali britanik për të dytën ditë me radhë vazhdonte dëshminë në Hagë”, Koha ditore, 13 prill 2013.

 

60 Sundhaussen, Holm: Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011. Eine ungewöhnliche Geschichte des Gewöhnlichen. Köln, Weimar, Wien: Böhlau, 2012.fq. 376;

 

61 ZDF , Ditët e Maincit në kritikën televizive (bisedë me Rudolf Scharping), 16.5. 2000.

 

62 Intervistë me Daniel Johan Goldhagen, Frankfurter Rundschau, 20.4.1999.

 

63 Stoessinger, Hohn G: Përse kombet shkojnë në luftë, f.178.

 

64 Intervistë me shkrimtarin amerikan John Irving, Die Tageszeitung, 21.4. 1999.

 

65 ZDF , Ditët e Maincit në kritikën televizive (bisedë me Rudolf Scharping), 16.5. 2000.

 

66 Po aty.

 

67 ”Human Rights Watch”, 2001.

 

68 Rüb, Matthias: Kosovo.Ursachen und Folgen eines Krieges in Europa.München 1999.f.117.

 

69 Tončić, Bojan “Pravili su lampe od albanskih lobanja”, e-novine.com, 9.11. 2013.

 

70 Ivan Pajiq dhe babai i tij Drago Pajiq pretendojnë se dinë për misterin që ka mbajtur peng dhjetëra familje kosovare dhe që do të zbulojnë një nga krimet më monstruoze me përmasa gjenocidi. Shih:

 

Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Serbia fsheh djegien e trupave të shqiptarëve”, Tribuna, 25qershor 2013.

 

71 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Serbia fsheh djegien e trupave të shqiptarëve”, Tribuna, 25qershor 2013.

 

72 “Ambasada britanike: Të zhdukurit në Kosovë besohet se janë djegur në termocentrale dhe miniera” Gazeta Express, 19 mars 2016; http://m.gazetaexpress.com/lajme/ambasada-britanike-te-zhdukurit-ne-kosove-besohet-se-jane-djegur-ne-termocentrale-dhe-miniera-178912/

 

73 Rama, Fidan: “Serbia t’i jape të dhënat për djegien e trupave të shqiptarëve!”  Tribuna, 26 qershor 2013.

 

74 Tončić, Bojan: “Ubijali su decu, žene, starce, čobane, ovce” e-Novine , 12.11.2013, http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/93649-Ubijali-decu-ene-starce-obane-ovce.htm

 

75 Scharping, Rudolf:  Wir dürfen nicht wegsehen, fq. 229-232

 

76 Kosovo / Kosova  As Seen, As Told. An analysis of the human rights findings of the OSCE Kosovo Verification Mission October 1998 to June 1999 . OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights 1999 f.30, http://www.osce.org/odihr/17772?download=true

 

77 Sundhaussen, Holm: Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011, f. 376-377

 

78 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen, f.109.

 

79 Nën urdhëra: Krimet e Luftës në Kosovë, Human,Rights Watch October 2001, f.4, https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/Under_Orders_Al_Combined.pdf,

 

80 „Bilanci i krimeve serbe në Kosovë, Koha net, 24 mars 2015, http://koha.net/?id=&l=49980.

 

81 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen, f.109.

 

82 Jaeger, Susanne/ Mattenschlager, Andreas/ Meder Gerhard: Dokumentation der Datenbasis der Bosnien-Studie im „Journalism in the New World Order“ Projekt, f.1-9, https://kops.uni-konstanz.de/bitstream/handle/123456789/10544/331_1.pdf?sequence=1 (qasja e fundit 26.04. 2016).

 

83Clark, David (16 April 2009). “Kosovo was a just war, not an imperialist dress rehearsal”. The Guardian (London).

 

84 Blair, Tony (23 March 1999). “Blair: ‘We must act – to save thousands of innocent men, women and children’”. The Guardian (London)

 

85 The Kosovo Report. U Michigan.

 

86 Mellon, James G. (Winter 2001). “Review Essays: Ethics, Diplomacy and Intervention in Kosovo”. Journal of Conflict Studies XXI (2).

 

87 Hitchens, Christopher (Aug 18, 2008). “South Ossetia Isn’t Kosovo, http://www.slate.com/articles/news_and_politics/fighting_words/2008/08/south_ossetia_isnt_kosovo.html

 

88 Fischer, Joschka: f.116-117.

 

89 Meyer, Berthold / Schlotter, Peter: Die Kosovo-Kriege 19198/99. Die internationale Intervention und ihre Folgen. Hessische Stiftung Friedens und Konfliktforschung. Frankfurt 2000, f.33.

 

90 Habermas, Jürgen: Bestialität und Humanität. Ein Krieg an der Grenze zwischen Recht und Moral, Die Zeit, Nr. 18, 29. 4.1999, f. 1

 

91 Fischer, Joschka:  Die rot-günen Jahren, f.163.

 

92 Fischer, Joschka:  Die rot-günen Jahren f. 170

 

93 Fischer, Joschka:  Die rot-günen Jahren fq.167.

 

94 Kadare, Ismail: Ra ky mort e u pamë. Ditar për Kosovën, artikuj, letra. Tiranë 2000, f. 219-220; Ukshini, Sylë: Kosova dhe Perëndimi, f. 252.

 

95 Numri i të zhvendosurve përbrenda Kosovës deri në shkurt të 1999 arrinte shifrën 210.000: Shih: Martines, Josef: Çka ka ndodhur në Kosovë?, f.372.

 

96 Kadare, Ismail: Ra ky mort e u pamë, f.202.

 

97 Der Kosovo-Krieg 1999 – ein Abriss, http://www.spindoktor.de/kosovo_diss.pdf, f.32.

 

98 Feichtinger, Walter: Die militärische und operaive Entwicklung im Konfliktverlauf, te reiter, Erich: Der Krieg um das Kosovo., Mainz 2000, f.93-136, këtu f.111.

 

99 Gustenau, Gustav (Hsg.): Humanitäre militäre Intervention zwischen Legalität und Legitimität, Baden-Baden 2000, f.82.

 

100 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen, f.107.

 

101 Joetze, Günther: Der letzte Krieg in Europa, f.127.

 

102 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.184-185.

 

103 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.170.

 

104 Fischer, Joschka: Die rot-grünen Jahre, f.184.

 

105 Loquai, Heinz: Der Kosovo-Konflikt – Wege in einen vermeidbaren Krieg – Die Zeit von Ende November 1997 bis März 1999, Baden-Baden 2000,  f.138.

 

106 „Ich habe nicht nur gelernz: Nie wieder Auschwitz“, Die Zeit Online, 24.01. 2005.

 

107 Fischer, Joschka: Die rot-günen Jahren, fq, f.185.

 

108 “Es begann mit einer Lüge” – Doku über NATO-Einsatz in Jugoslawien, ARD 2001‏, https://wissenschaft3000.wordpress.com/2012/06/22/kosovo-ard-2001-es-begann-mit-einer-luge-nato-kriegsverbrechen/

 

109 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen- Der Kosovo-Krieg und Europa, Berlin 1999, f. 92; Loqui, Heinz: Der Kosovo-Konflikt – Wege in einen vermeidbaren Krieg – Die Zeit von Ende November 1997 bis März 1999, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2000,f. 138.

 

110 “Plani Patkoi” është zbuluar nga Ushtria e Bullgarisë”, Telegrafi, 9.01.2012.

 

111  “Plani Patkoi” është zbuluar nga Ushtria e Bullgarisë”, Telegrafi, 9.01.2012..

 

112 “Plani Patkoi” është zbuluar nga Ushtria e Bullgarisë”, Telegrafi, 9.01.2012..

 

113 Förster, Andreas: “Hufeisen”-Pläne stammen aus Wien, Berliner Zeitung, 28.04.1999> http://www.berliner-zeitung.de/archiv/oesterreichischer-militaer-geheimdienst-soll-planungen-der-serben-beschafft-haben–hufeisen–plaene-stammen-aus-wien,10810590,9632022.html; Der Spiegel, 19.4.1999.

 

114 Förster, Andreas: “Hufeisen”-Pläne stammen aus Wien, Berliner Zeitung, 28.04.1999; “Scharpings Aktion Hufeisen,” 1.04 .2000.

 

115 “Sekretet e Millosheviçit, CIA nuk e quante armik deri në 1998”, Panorama, 13.7. 2012.

 

116 “ Times “ 8 prill 1999.

 

117 “U.S.News “ , 12 prill 1999.

 

118 “Plani Patkoi” është zbuluar nga Ushtria e Bullgarisë”, Telegrafi, 9.01.2012.

 

119 Die Woche, 24. 4. 2000; Hufeisen”-Pläne stammen aus Wien, Berliner Zeitung, 28.04.1999> http://www.berliner-zeitung.de/archiv/oesterreichischer-militaer-geheimdienst-soll-planungen-der-serben-beschafft-haben–hufeisen–plaene-stammen-aus-wien,10810590,9632022.html.

 

120 Joetze, Günther: Der letzte Krieg in Europa-Das Kosovo und deutsche politik, München,

 

2001, f.126-127.

 

121 Joetze, Günther: Der letzte Krieg in Europa, 127..

 

122 Rudolf Scharping, BBC-1, Panorama – War Room, am 19. 4l 1999, BBC-Transcript.

 

123 ZDF , Ditët e Maincit në kritikën televizive (bisedë me Rudolf Scharping), 16.5. 2000  Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen. Der Kosovo Krieg und Europa, Berlin 1999., f. Te 8 prill .

 

124 “Ratomir Taniq, negociatori “diskret”: Ja sa shqiptarë do të duhej t’i kishte Kosova – sipas Milosheviqit!”, Telegrafi, 6.02.2016

 

125 Follath, Erich: „Der etwas andere Krieg, Kosovo (II)“, Der Spiegel 2/2000, fq. 139.

 

126 Ukshini, Sylë: Refleksione historiografike, fq.127-137.

 

127 “Und den Hufeisenplan gab es doch”, Spiegel online, 05.04.2000> http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0,1518,71972,00.html.

 

128 “Und den Hufeisenplan gab es doch”, Spiegel online, 05.04.2000> http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0,1518,71972,00.html.

 

129 Hutsch, Fran-Josef: „Hefeisenplan-das Kriegsrätsel“, Hamburger Abendblatt“, 21.3.2000.

 

130 “Scharpings Sturheit”, Welt online, 03.04.2000>http://www.welt.de/print-welt/article510103/Scharpings_Sturheit.html.

 

131 Sundhaussen, Holm: Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011, fq. 376-377.

 

132 Fischer, Joschka: Die rot-günen Jahren, f.180.

 

133 Günther  Joetze: Der letzte Krieg in Europa, f. 128.

 

134 Në gazetën austriake „Profil“, Nr. 15 të 10 prillit 2000u pasqyrua dosja  e Shërbimit Inteligjent Ushtarak austriak, sipas të cilit realizimi i këtij plani kishte filluar të zbatohej më 14 janar 1999. Në këtë dosje u pasqyruan në detaje fazat e veçanta të planit „Patkoi“.

 

135 Bundesministerium der Verteidigung, Der Bundesminister, Der Kosovo-Konflikt, Bonn 1999.

 

136  Fischer, Joschka: Die rot-günen Jahren, f.171.

 

13727 maj 1999 Gjykata Ndërkombëtare  e Krimeve të Luftës në Hagë ngriti kundër udhëheqësit serb dhe katë bashkëpunëtorëve të tij më të ngushtë padi për krime të luftës dhe krime kundër njerëzimit.  Ishte hera e parë që nga gjyqet e Nürembergut dhe Tokios në mbarim të Luftës së Dytë Botërore që një kryetar shteti po jepte llogari individualisht për veprimet e tij. Stoessinger, Hohn G: Përse kombet shkojnë në luftë, f.190.

 

138 Stoessinger, Hohn G: Përse kombet shkojnë në luftë, f.184.

 

139 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë”, Tribuna, 27 qershor 2013.

 

140 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë”, Tribuna, 27 qershor 2013.

 

141 Scharping, Rudolf:  Wir dürfen nicht wegsehen, f.107-106; “Hufeisen”-Pläne stammen aus Wien, Berliner Zeitung, 28.04.1999> http://www.berliner-zeitung.de/archiv/oesterreichischer-militaer-geheimdienst-soll-planungen-der-serben-beschafft-haben–hufeisen–plaene-stammen-aus-ëien,10810590,9632022.html

 

142 Deutscher Bundestag – 14. Wahlperiode – 32. Sitzung. Bonn, Donnerstag, den 15. April 1999, f.2620: http://dip21.bundestag.de/dip21/btp/14/026/14032026.27 und http://dip21.bundestag.de/dip21/btp/14/026/14032026.28.

 

143 Deutscher Bundestag – 14. Wahlperiode – 32. Sitzung. Bonn, Donnerstag, den 15. April 1999, f. 2628.

 

144 Deutscher Bundestag – 14. Wahlperiode – 32. Sitzung. Bonn, Donnerstag, den 15. April 1999, f. 2634.

 

145 “Fussball mit den Köpfen der Opfer,”, Berliner Kurir, 17.04.1999.

 

146 “Fussball mit den Köpfen der Opfer,”Berliner Kurir, 17.04.1999.

 

147 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nich wegsehen, fq. 101-102

 

148 „Kosovo-Krieg vor zwei Jahren: Begann alles mit einer Lüge? – Zum Streit um die Informationspolitik der Bundesregierung; http://nachtwei.de/index.php?module=articles&func=display&catid=83&aid=277.

 

149 Deputeti i PDS-sit, Gregor Gysi më 15 prill 1999 në Bundestagun gjerman e mohoi ekzistencën e një plani të tillë duke pretenduar se titulli i këtij plani është shkruar në kroatisht dhe jo në gjuhën serbe.

 

150 Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000

 

151 Baum, Barbara/ Heine, Roland: “Streit über Racak und Hefeisenplan,“ 6.4.2000.

 

152 Baum, Barbara/ Heine, Roland: “Streit über Racak und Hefeisenplan,“ 6.4.2000.

 

153 Rudolf Scharping, Bundesminister der Verteidigung, Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000, f. 8995.

 

154 Rudolf Scharping, Bundesminister der Verteidigung, Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000, f. 8995.

 

155 Gernot Erler (SPD): Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000, f.9015

 

156 Christian Schmidt, Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000.

 

157 Annelie Buntenbach (BÜNDNIS 90/DIE GRÜ- NEN): Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000.

 

158 Angelika Beer (BÜNDNIS 90/DIE GRÜNEN), Deutscher Bundestag -14. Wahlperiode – 97. Sitzung. Berlin, Mittwoch, den 5. April 2000

 

159 Gjermani gjerman Hanz Loquai shumë vite kishte punuar për OSBE-në në Vjenë, lidhur me çështjen e kontrollit për armatim në Bosnjë-Hercegovinë, ka qenë edhe këshilltar ushtarak në Shtabin e OSBE-së për krijimin e masave të mirëbesimit dhe me këtë edhe përgjegjës për vëzhguesit e paarmatosur, të cilët duhej të mbikëqyrnin armëpushimin të tetorit të vitit 1998 midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe forcave qeveritare serbe. Ky gjeneral i vinet në dyshim ekzsitencën e planit “Patkoi”.> “Hufeisen-Plan gab es nicht”. General bezweifelt Existenz des serbischen Kriegskonzepts . Frankfurter Rundschau 22.03.2000; “Mangelnde Beweise,” Zeit Online>http://www.zeit.de/2000/14/Mangelnde_Beweise

 

160 Loquai, Heinz: Scharpings Plan-Spiel, Konkret, 05/2000; Mangelnde Beweise, Zeit online,

 

161 „Es begann mit einer Lüge .Wie die Nato im Krieg um Kosovo Tatsachen verfälschte und Fakten erfand“; http://www.ag-friedensforschung.de/themen/NATO-Krieg/ard-sendung.html

 

162 Rüb, Matthias: Ein Fall von Bulldozer-Journalismus. Was der WDR-Film “Es begann mit einer Lüge” über das Kosovo verschweigt, FAZ,  1. März 2001, f. 51.

 

163 „Schöngeredete Apartheid“,  Der Spiegel, 11/2001, 12. März 2001, f. 157–159,

 

164 Sundhaussen, Holm: Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011, fq. 376.

 

165 “Smith: “Milosheviqi është një kriminel lufte, i cili duhet të gjykohet në Hagë”, Koha Ditore, 14.12. 1998.

 

166 Weller, Marc: Contested Statehood: Kosovo’s Struggle for Independence. Oxford: Oxford University Press, 2009, f. 167.

 

167 Prosecutor’s Statement, 10 March 1998, te Weller, Marc: Crisis in Kosovo, 243 dhe Weller, Marc: Contensted Statehood, f. 169.

 

168 Statement by the Prosecutor, 4 November 1998, te Weller, Marc: Crisis im Kosovo, f.246.

 

169 Resolution 1199 (1998), 23 September 1998, S/RES/11999 (1998).

 

170 Resolution 1207 (1998), 17 November 1998,S/RES/1207 (1998).

 

171 Letter by ICTY President to President of the Security Council, 16 March 1999, http://www.icty.org/en/press/president-mcdonald-reports-continued-non-cooperation-federal-republic-yugoslavia-security

 

172 Weller, Marc: Contensted Statehood, f. 170.

 

173 Sllobodan Milosheviq, kryetar i Jugosllavisë së mbetur, Milan Milutinoviq, kryetar i Serbisë, Nikola Shainoviq, zëvendëskryeministër i Jugosllavisë së mbetur, Gjeneralkolonel Dragoljub Ojdaniç,shef i Shtatmadhorisë së Forcave të Armatosura, dhe Vlajko Stohiljkovic, ministër i Brendshëm i Serbisë.

 

174 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Serbia fshehu gjenocidin”, 26 qershor 2013.

 

Tribuna, 25qershor 2013.

 

175 Scharping, Rudolf: Wir dürfen nicht wegsehen,f.126.

 

176 “Serbët rrëfejnë për masakrat në Kosovë”, Shenja, 30.11. 2013, http://shenja.mk/index.php/lajme/kosova/6365-serbet-rrefejne-per-masakrat-ne-kosove.html

 

177 Stoessinger, Hohn G: Përse kombet shkojnë në luftë, f.184.

 

178 “Mord, deportation, Vetreibung”, Der Spiegel, 22/1999, f.174.

 

179 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë,” Tribuna, 27 qershor 2013.

 

180 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë,” Tribuna, 27 qershor 2013.

 

181 Gashi, Sanije: Histori të tmerrit 1998-1999. Dosje krimesh të luftës, rrëfime të grave. Prishtinë, 2009, f.41-47..

 

182 Masakra e Reçakut krim kundër njerëzimit. Shtime 2004: Ukshini, Sylë: Refleksione historiografike, f.60-62.

 

183 Gashi, Sanije: Histori të tmerrit 1998-1999, f.151-161.

 

184 “8 masakrat e luftës së Kosovës që përlotën miliona njerëz”, Bota Sot, 2.07.2015.

 

185 “Masakra e Qyshkut, një ndër krimet më barbare të Serbisë në Kosovë”, Lajmi.net, 14 maj 2015.

 

– See more at: http://lajmi.net/masakra-e-qyshkut-nje-nder-krimet-me-barbare-te-serbise-ne-kosove/#sthash.HPYiUrrn.dpuf

 

186 “Masakra e Dubravës, si në filma horror” Klan Kosova, 24 maj 2015.

 

187 „Bilanci i krimeve serbe në Kosovë, Koha net, 24 mars 2015, http://koha.net/?id=&l=49980; Kadare, Ismail: Mbi krimin në Ballkan. Letërkëmbim i zymtë. Onufri, Tiranë 2011.

 

188 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë”, Tribuna, 27 qershor 2013.

 

189 Ahmeti, Arbër/Rama, Fidan: “Gjermanët kishin të drejtë për “Patkoin”e Serbisë”, Tribuna, 27 qershor 2013.

 

190 “The Economist’, 18.09. 1999; The Responsibility to protect . UN World Summit 2005/A/RES/1

 

 “ the thief have to bring back stolen wallet to the owner…. ,  “If the dictatorial leadership in any country behaves like Milosevic behaved vis-à-vis Albanians in Kosovo, They lose the right to control them any more”, MaRti Ahtisaari Intervista ne CNN me rastin e marrjes se cmimit Nobel – https://www.youtube.com/ëatch?v=z61yrrRoOmë: Ukshini, Sylë: Lufta për Kosovën, fq. 11-12.

 

191 Pentagoni: Kosova, më e vështirë se Iraku- Dërgimi i tankeve 70-tonësh në Kosovë kërkonte shumë muaj. Iraku, kujton një zyrtar i Pentagonit, ishte një teatër ideal operacionesh, pothuajse një terren për manovra ku futeshin me lehtësi gjysmë milionë ushtarë të mbështetur nga pajisje të rënda ushtarake. Ekzistonte një infrastrukturë, porte. Asgjë e tillë nuk ekzistonte në Kosovë. Të dërgoje 40 000 njerëz me gjithë materialin e tyre në terren, do të thoshte që 20 000 do të instaloheshin në Shqipëri dhe të tjerët duhej të vendoseshin në Maqedoni, ndoshta edhe në Hungari, një procedurë e ngadaltë, ku vështirësitë, mungesa e porteve, pistave tona më të këqija, ne nuk kishim parë një tmerr të tillë logjistik.

 

192  Military Technical Agreement between the International Security Force (“KFOR”) and

 

the Governments of the Federal Republic of Yugoslavia and the Republic of Serbia, në: http://www.nato.int/kosovo/docu/a990609a.htm (qasja me 14.9. 2012).