(Një mbrëmje, tre miq dhe konstantini)
Nga Gani BYTYÇI
Rrugën – Cyrih Gjenevë, këtë rrugë që e kam bërë me mijëra herë, po e bëja pas shumë kohësh. Kisha gjithë kujtimet e këtyre dekadave, që mi ka dhënë kjo rrugë. Udhëtimin, si përherë po e kaloja me lexim. Këtë herë, atë po e bëja me Kamy-në (La chute). Sa i thjeshtë, i natyrshëm, brilant e madhështor që është ai në rrëfimin e tij.
Me të arritur në Gjenevë, sërish (për të satën herë) kaloi pranë Qendres Tregtare MANOR. Në katin më të lartë të pallatit, lexoj (sërish) mbishkrimin me shkronja të mëdha, që shihen edhe gjatë natës: “Kur më përqafonte e më puthte me afsh babai im, që më bëhet se akoma e ndjej, më thoshte, duaje atdheun tënd, biri im”( Zhan Zhak Russo).
Mdhështore! Këtë e kishte thënë gjeniu, këtu e tre shekuj më parë. Russo-i ka lindur në Gjenevë dhe është një nga mendimtarët, filozofet e dijetërët më të spikatur të të gjita kohërave. Shtëpinë, ku kishte lindur Russo-i (në pjesën e vjetër të qytetit) e kisha jo më larg se 200 metra.
‘Tolstoi ynë’ dhe kufinjt e dilemës
Me ata miqtë e mi po takoheshim pas shumë kohësh. Me shkrimtarin, (Bajram Sefaj) pas shumë muajsh, me mikun tjetër (Xhemali Berisha), kishim vite pa u parë. Ai miku shkrimtar, (sot, më ngjante në Tolstojin, më shumë se sa vetë ai i vërteti) na priste tek “kufiri”. Tek ajo vija kufitare Francë – Zvicër, që nuk egziston më. Sa lehtë i kanë kapërcyer këto problemet e kufinjve popujt e qytetëruar. Përkundër, identitetet shtetërore e nacionale, ata i kanë forcuar e qartësuar skajshmërsisht. Po ai miku i ynë (shkrimtar), sikur gjithë jetën ka qëndruar diku në vijat kufitare, në kufinjtë e dilemës, në hapësirat e dyshimit…
Për të shkuar atje tek vija “kufitare” që të takoheshim me ‘Tolstoin tonë’, do bëheshim bashkë me Xhemaliun (mikun koreograf e muzicent). Sapo arrita në PALETTE, dëgjoj një zë të më thërriste. Kthej kokën dhe shoh atë mikun, që po më priste. Ecte lehtë si zog qielli. Përherë i ri, i qeshur e i qetë, me një durim gati mitik. Në të vërtet, ky miku i vallës, sikur gjithë jetën eci mbi re. Vallëzoi me retë. E kishte mësuar ecjen në ajër. Mjeshtri e zogjve, kjo. Bashkë u ngjitem në tramvajin, që e këpuste mes për mes gjithë qytetin e Calvinit (Gjenevën). Do të shkonim deri në (stacionin e fundit), tek vija kufitare. Tek shenja e kufirit (të imagjinuar), tashmë të harruar ‘Tolstoji ynë’, sikur ishte mërzitur nga pritja. Ai durimin herë e ka të pafund herë e ka krejt zero, po rrallëherë e ka atë të duhurin. Ishte hijerëndë e fjalëpak (siç e jep edhe fotoja). Po (si përherë), ai do të çilet sapo kamarieri do të na e sjellë verën e bardhë (Fendant du vale), të djersitur nga ftohja. Eh, sikur aty e kishim gjithë disponimin (në atë shkëlqimin kristalor të djersitjes së saj të akullt).
Nisëm muhabetin. Herë fliste njëri e dy të tjerët dëgjonim, Herë flisnim dy e i treti dëgjonte. Po ndodhte që të flisnim që të tre përnjëherësh e asnjëri të mos dëgjonte, (pos Konstantini dhe ndonjë mysfir i vetmuar nga të shumtit, që ishin atë mbrëmje në terracën e improvizuar në rrugë në restorantin e Benjaminit – Bajramit). Emri i tij me atë të ‘Tolstojit tonë’ (Bajram Sefajt), është vetëm një (pure) koinçidencë.
Kur ndodhemi në tri kohë
Dikur, kur takoheshim, ishim katër. Tani jemi vetëm tre. I katërti është përtej nesh, në amshim. Tash e 11 vjet. (Hevzi Kryeziu). Ishte shumë bujar e miqësor. Çuditërisht, këtë mbrëmje ai e kishte kapërcyer amshimin. Erdhi në takimin tronë. Në të vërtetë, ai sikur na kishte sjellur në takim. Ishte bërë vetë Konstantini. Edhe foli.
– Ejani, tha ai. Të shkojmë ta shohim Mikun (Bajramin) e të mësohemi të jetojmë me dhimbjen, sikur kishte folur ai. Apo këtë e kishte dëgjuar në udhëtimin e tij mbi re, ai miku, që rrugëton me zogjtë.
Në takimet tona, prej shumë vitesh, gati përherë kishim folur (vetëm) për poezinë, romanin, dramën, letërsinë përgjithësisht. Pastaj për pikturën, teatrin. Ndonjëherë (rrallë) edhe për filmin. Po për muzikën, kishim folur rrallë, për të mos thënë që nuk kishim folur fare. Dhe në të gjitha këto biseda, ky miku ynë muzicent, na kishte dëgjuar me durim. Këtë herë folëm edhe për muzikën. Biles, sikur folëm vetëm për muzikën. Atë klasikën. Në një çast, koreografi ynë, sikur na u lut mua e Tolstojit, që të kemi durim për praninë e gjenive, që do të sillte: Betovenin, Mocartin, Vagnerin, Orlando Dilasa-s, Palestrinën, Verdin…Por edhe Prelocaj, Moris Bèjartti, Panajot Kanaqi dhe kompozitorë e korreografë të tjerë. Dikur ai miku, disi pahetueshëm i përcolli gjenitë. Nuk di si e tha, por e tha bukur. Kështu disi: Kur ecim vetëm, ecim shpejt ndërsa kur ecim bashkë shkojmë larg. Ai kushuriri i zogjve (miku korreograf), përherë kishte ecur në grup. Ai ka bërë valle me zogj. U fol edhe për një monografi. Në të vërtet, unë këtë mikun tani e shihja të tërin monografi. Me qindra faqe.
Dikur vonë, pas mesnate, sërish kishim mbetur tre. Gjenitë kishin tretur në mjegullin e shekujve. Ai miku (i katërti), ishte kthyer në amshim. Ne ngelëm këndej, për të mësuar se jeta, mund të jet e gjatë, por megjithatë, ajo një ditë e arrin fundin!
Gjenevë, 29 qershor 2020
