(Në 9-vjetorin e vdekjes së shkrimtarit dhe patriotit Teki Dervishi)
Padyshim se ishte dhe mbetet njera nga penat më tē mprehta dhe më të sukseshme në letërsinë e re moderne, dramaturgjinë dhe gazetarinë shqipe! Në artin e Tekiut kemi akuzën e thellë ndaj imjorancës dhe urrejtjen ndaj pseudointelektualëve që për interesa personale bëheshin lecka të pushtetit! Si i këtillë Tekiu ka lënë zbrazëti të madhe, sepse shkoi herët dhe kur më së shumti i duhej Kosovës! Mirëpo, si që të jetë Teki Dervishi tërë jetën ka qëndruar si gjeneral dhe i tillë ka shkuar në amshim!
Nga Skender ZOGAJ/Prishtinë
Tekiu rrezaton dritë të fuqishme shpirtërore, mirëpo, kjo nuk është e dëshiruar nga pushteti i kohës, sepse idetë e Teki Dervishit janë të rrezikshme për pushtetin në Kosovë, që për ta larguar nga rrethi i miqve dhe shokëve të vendlindjes, dhe për ta mbajtur nën mbikqyrje, ia lejon punësimin në Shkup të Maqedonisë, në gazetën “Flaka e Vëllazërimit” të kontrolluar rreptë nga pushteti maqedonas. Tekiu i vetëdijshëm për rrethanat, mirret “kujdesshëm” me gazetari, por, prapa saj krijon vrullshëm e me shumë sukses letërsi. Në saje të kësaj, pas vitit 1974, kur ndodh forcimi i autonomisë së Kosovës, Tekiut i lejohet kthimi në Kosovë, dhe kjo është koha e tij më mirë si shkrimtar, dramaturg e publicist. Në të gjitha këto, e përhershme është ndjenja e demaskimit të “…nekrofilisë gjenetike sllavo-staliniste (urrejtja politike) e paparë ndonjëherë në historinë e njerëzimit…” siç shprehet ky atdhetar i madh në një shkrim të tij.
Lexuesit vazhdojnë udhëtimin me shkrimet e Tekiut, që e kujtojnë si drejtues të zotin të gazetës “Bota sot” për disa vjet, e gjithashtu edhe si drejtor i Teatrit Kombëtar të Kosovës.
Padyshim se ishte dhe mbetet njera nga penat më tē mprehta dhe më të sukseshme në letërsinë e re moderne, dramaturgjinë dhe gazetarinë shqipe! Në artin e Tekiut kemi akuzën e thellë ndaj imjorancës dhe urrejtjen ndaj pseudointelektualëve që për interesa personale bëheshin lecka të pushtetit! Si i këtillë Tekiu ka lënë zbrazëti të madhe, sepse shkoi herët dhe kur më së shumti i duhej Kosovës! Mirëpo, si që të jetë Teki Dervishi tërë jetën ka qëndruar si gjeneral dhe i tillë ka shkuar në amshim!
Teki Dervishi është përsonaltet i panteonit të krijimtarisë dhe të atdhetarisë së pastër.28 qershor, 2020
Poezi nga TEKI DËRVISHI
ESHTRAT QË VIJNË VONË
prej shtëpisë sime me çati prej kashte
dola me hejben plot vegla
e mora rrugë Veriun e Thellë
kurbet me kobër dola mjeshtër me pagë
pas erës së bukës
rrugë më rrugë shkretëtirës
kah Lindja
kah Perëndimi
latues mermeri me daltë
ikonograf me brushë e ngjyrë
godita pirgjet e larta të botës
gjurmë lash shenjën e qartë
pikturat e amshuara nëpër tempuj
lirikën – fjalë të zjarrtë
aktor me pseudonim
palaço në oborrin mbretëror
pa emër pa datë
disa shekuj pastaj
në Atdhe
eshtrat më vijnë vonë
me anije
-deti çohet dallgë
VATERPOLISTI NË BULEVARD
në bulevardet me drita ngjyrë fishekzjarresh
më panë me plis të bardhë
me buzë të përvjela më thanë:
“Ja, vaterpolisti në asfalt!”
në kokë më oshëtinte
edhe porosia e sime amë
“Biro, puna fizike sjell leverdi
s’është marre të pastrosh nevojtore
ne jemi njerëz të thjeshtë
ti s’je profet
ti s’je për punë krijuese, për lavdi
për punë hyjnore… shpirtërore
nëpër zebrën e kalimtarëve asfaltit ngarendi
e ngreh përdore kazanin me rrotë
mbi një teneqe me prush
në skarë pjek shtalba misri
dimrit pjek gështenja
në Pragë Paris e Stamboll
vjeshtë e dimër
erë bliri kundërmoj
erë vere nga atdheu im
më sjellin kanjushat e mërgimtarëve
të pështjellë me letër-celofan
TRIM I MARRË
në trotuar si beduin si kloshar
në rrugët e botës më zë natë
ngrysem si çifteli e kërleshur
vruga qepallave hije m’i bën
lirë e shes artin tim – mjeshtërinë
se bukën s’e dua lëmoshë
mëshirë s’e dua dashurinë
asnjë bar nostalgjinë s’ma shëron
re e mllefur në ballin tim
vetëton e bubullon
më vret dru të njomë
vonesa ime pranverore
do të kthjellet në paanësi e di
në veri atje ku një Doruntinë
psherëtin
e vëlla më pret t’i vij
malli për të boll më del
me leckat e mia vjeshta
rrugëve të planetit kah m’i vjel
DITA E PARË E VERËS ‘98
Në çdo fund të vitit shkollor të fëmijërisë sime
Kanë munguar nxënësit që janë mbytur në Lumin e thellë
Unë siç shihni ende jam gjallë. E prita edhe këtë verë
Në këtë fund të vitit shkollor mungojnë disa arsimtarë
Tashmë janë tharë. Ra zilja e mbramë. Të gjithë pse qajnë?
Unë dal oborrit të shkollës mbuluar me barin e njomë
Jo nata që më zë në atë rrugë deri te dera kah largohem
Më zë mosha ime. Pikëllimi. Kori me këngën për dëshmorë
pse s’kanë lozur fëmijët – barin e njomë ta shkelin oborrit?
Ata s’duan më të jenë lojtarë, por ushtarë të UÇK-së
Buza e tyre e njomë me shkrumbin e dhembjes i fotografon
Kanë shenjë Saturni. Nëse arrijnë të plaken, vdesin të njomë!
Si luftoj unë që mendoj se fjalët ta hanë kokën shqim?
Unë nuk kam kujdes kur flas. Gjuha m’shtin në flakë
Kur shkruaj unë nuk flas, dikush me pëshpërit në vesh
Mos u frikëso! Futu në zjarr! Mos u sill rrotull zjarrit!
Mos e aktro dhembjen! Mos e aktro vetminë! Mos u shtir!
Por fjalët e rrezikshme ende nuk më vranë. Jam gjallë
Kush mund të më besojë? Kush beson se ka trima të gjallë?
Një herë ndodh çdo gjë! Të tjerët ta përsërisin fatin!
Unë ia dal të mendoj: nëse vazhdojnë t’i vrasin fëmijët
Ç’t’i them moshës sime? Të ngushëllohem me fjalë t’rrezikshme
Të hyj në flakë me fjalët trime, apo me trupin tim – me kokë?
Kush thotë e jap kokën për Atdhe, gjuha i flet n’gojë e gjallë
Heronjtë s’flasin, veç kur m’i përshpërisin në vesh këto fjalë!
Ra zilja e mbramë. Fëmijë të vdekur mungojnë. Mungojnë arsimtarë
Lumi i Thellë i fëmijërisë sime i merr, apo Mali në Veriun e Thellë
Çdo gjë është vjetruar. Çdo gjë që përsëritet. Vetëm fëmijët tanë
Dhe, varret e gjyshërve – habiten si nuk na ka hije mosha jonë!
Nëse keni duruar robërinë, na lini neve rrugë kah parajsa, thonë.
PLOJA E NATËS NË DEÇAN
Pas ushtarëve.
erdhën ikonografët me brusha,
për të pikturuar “Pamjen” që paraqet një vajzë shtatëvjeçare.
duke qëndruar në këmbë,
në këmishë nate,
në terrin e dhomës,
midis trupave të masakruar të prindërve,
vëllezërve dhe motrave të saj.
Cili terr i mesnatës mund të paraqitet në pikturë
Pa hijen e domosdoshme të dritave diskrete
Edhe dhomës i mungon dritarja edhe qiellit yjet
Kur ata që shohin me sytë tanë, tashmë janë të vdekur.
Ata janë në paqe me vetveten: as afër s’janë. as larg
Një dritë mendimi mund të bëjë tufë spektri violet
Aq sa ta paraqesë figurën vertikale të Hanës shtatëvjeçare
Merrni me mend dritat që i japin pamjet e ëndrrës
Në të cilën ju vret me thikë pas shpine ulurima e shtazës.
Piktura t’përjetëson n’këmbë duke qëndruar njëmijë vjet
E rrethuar nga trupat e prindërve të saj të masakruar
Me cilat këmbë do të largohet ajo hapësirës pa horizont
Shkallëve tatëpjetë si do t’i kapërcejë lumenjtë aheron.
Cila ulkonjë e pyllit të egër do t’i japë sisë
Me ç’gjuhë do t’i flasë Liria kur ajo t’i zbret nga mali
Në qytetin e dritave kristale, yje të natës në verë
Gjuha e tmerrit, gjuha e vetmisë, gjuha e kobit të zi
Është heshtja e t’masakruarve që ikin në sferat e tjera.
Kaq shihet piktura me dritën e mendjes shumë statike
Thotë Profeti i Xhibranit, “kur ri nuk banon në tmerr
atëherë jeton me gojë, me fjalë. Zëri të bëhet lojë”
Pamja e masakrës në kafazin e fjalëve krahët i hap
por nuk mund të fluturojë atje ku janë të vdekurit tonë
Po vijnë sharlatanët, politikanët,
vëzhguesit, monitorët, humanitarë, mjekët pa kufij,
zyrtarët e Bashkësisë Evropiane, rusët dhe kriminelët e tjerë.
Nuk i la policia piktorët, kompozitorët,
poetët, profetët – që të hyjnë në Banesën e Hanës shtatëvjeçare,
ta pikturojnë duke qëndruar në këmbë pranë kufomave të prindërve të saj të masakruar.
SI E STËRVIT GJUHËN AMTARE ALBANA E VOGËL, E CILA SOT JETON NË HELSINKFORST
E ka parë Atdheun në CNN në emisionet e mëngjesit
Me gjithë anglishte përmbajtja abstrakte e tmerrit
Kur ka dënesur e ëma ajo e ka xhelozuar vajzën Kosovë
Ime ëmë më mori me vete në këtë botë të bukur vetëm mua
Dhe e la vetëm motrën time atje ku s’arrihet këmbë
Bija ime, s’e ke motër Kosovën, por e ke Mëmë prej Dheut
Në foshnjore Albanën e kanë pyetur anglisht për Albaninë
Ajo shqip dëgjon vetëm kur grinden e ëma e saj me të atin
Gjuhën e katarzisit që zhvesh sharjen e hidhur si funksion
Funksioni i sharjes si ujë i ftohtë mbi zjarrin e pikëllimit
Kur është rritur ime ëmë ka ardhur nga Peja në Helsinkforst
Kur t’rritem unë ku do të gjej Atdhe tjetër edhe unë të shkoj
karvaneve që ikin sot nga Kosova dua t’u bashkangjitem si zog
Se thonë ata që ikin – ikin vetëm që të kenë ku të kthehen
Ekskursioni i vogël i foshnjoreve n’rresht parakalon lulishtes
Albana ka frikë mos do t’i takojë në rrugë të ëmën e të atin
Shqip i flasin ata e anglisht do t’i duhet shfajësimi i kobshëm
Nga i ra n’mend se gjuha mund të mësohet edhe nga libri i Ri
Ajo ende s’di të lexojë dhe vazhdimisht e përpëlit brenga
A janë të ndaluara edhe librat që shkruajnë gjuhë të ndaluara
pse fëmijët e Helsinkut nuk e kanë edhe një Nënë prej Dheut
Pse nga të gjitha gjuhët veç shqipja i ka fjalët miturishte
E ëma e urdhëron anglisht por e përkëdhel veç me fjalë shqipe
Ajo nuk e di se akcentit i thonë theks. Shqipja s’ka spelling
Nuk e di se gjuhës i duhen tridhjetë fjalë për t’u marrë vesh
Kur t’i telefonojë nga Kosova Grandmather fjala do t’i dënesë
Çfarë gjuhe na qenka ajo që shpreh veç përmbajtje të dhembshme
Nga shtatë vjet sa i ka tri vjet i është premtuar udha – larg
Një ditë kur niset le t’jetë Pranverë e jo Vjeshtë mosha e saj
Le t’jetë Venerë aq se i ngjan të Ëmës Të Bukurës prej Dheu.
USHTRIME PËR PËRDORIMIN E TELEFONIT
pjesë e trupit që më së shumti të dhemb.
Posa kalova kufirin, puna e parë
më re ndërmend ti
mungojnë cikërrima monedhash
një fletë blloku dhe lapsi kimik
deri te kabina e parë e telefonit
nuk ma kërkuan pasaportën.
të hapësirës me drita t’pa adresë
Asaj që pret zgjuar mijëra kilometra larg
nata i bën një shekull pa gjumë
derisa unë mësoj se si natën
s’është edukatë të bësh telefonatë
tek ata që mund t’ia dërgojnë lajmin
se ende jam gjallë, edhepse i humbur
në labirinthin e gjallë të shpirtit
që mezi e mban trupi im.
kur ta marrin receptorin e telefonit
ta kërkoj zërin se jam shumë i kënaqur
e të mos mund fjala ime t’i dëftojë
lotët që më rrjedhin faqeve
Kush qe ai i marrë nga folklori
që tha se „larg syve – larg zemrës”
muzikë e parajsës është zëri i nënës
“A po ke ku të flesh, biri im –
a po ke çka me hangër?”
asgjë të mos dëgjoj pos telefonit
jam stërvitur që kurrë të mos kërkoj nga ai
të cingërojë kur më se shumti ma do shpirti
pjesë e trupit që më se shumti të dhemb.
SI ËSHTË E MUNDUR TË BOTOHET POEZI NË RUBRIKËN E KOMENTIT POLITIK
se poezia është me e pakuptueshme se algjebra
thuajse poezia është një gjuhë e huaj me fjalë shqipe.
Në shtypin shqip që dhjetë vjet u përjashtua poezia
se aktualiteti kërkonte vetëm komente politike
– po me çka ta mbajmë higjienën e shpirtit?
poezia nuk është gjuhë e huaj me fjalë shqipe.
ndjenjë, përmallim, ndarje, pikëllim, mall, dashuri…
nuk kemi kohë për asgjë tjetër… për çka kemi kohë?
na digjen këmbët n’tokë si saç i valë qielli mbi kokë
– a t’këndon goja kur t’dënesë shpirti? Do thonë – po!
Po se dhembja s’është punë që lihet për nesër.
sot a nesër luftë: s’i çojmë kostumet n’pastrim kimik
as i ndërrojmë tjegullat e thyera. Çatia na pikon
– ku mbet fjalë poezie që si “pika gurin shpon”?
Fëmijë pleq burra gra ia bëjnë hallin politikës
Lëre bre s’po m’intereson asgjë as arti as puna
– kallëzo në di qysh e kemi punën politike?
në rubrikën e gazetës me aktualitete politike
– kur dihet se ka njerëz që mendojnë se poezia
është gjuhë e huaj e pakuptueshme me fjalë shqipe?
ke mjekë që të japin barna t’gabueshme. A e dini
– se ka poetë që flasin vetëm fjalë t’pakuptueshme
ç’koment më i mirë politik mund të jetë se poezia
a ka pamje më të tmerrshme se pamja e luftës
pamja me flakë kur digjen kullat e vendlindjes?
Nuk është poezia gjuhë e huaj me fjalë shqipe.
RRUGA NËPËR FERR
Mendimtar puritan, i thonë – Plak Populli
Thotë: që nuk di të bësh pyetje, mos eja
Më lehtë e ka përgjigjen, pyetja do mendim
një mijë herë më humbi sysh labirinti
kur shkoja ta pyesja – ku mund t’i gjej
njerëzit, enët, paratë, zgogjtë e humbur.
eja e rri pranë meje i heshtur, e shiko
mbaje veten, këmbë sa rri të t’mos zërë gjumi
posa të flesh ti, këtu vijnë të vdesin
ata që nuk kanë lindur kurrë!
diçka që nuk ka ekzistuar – parajsa
si mund ta dëgjoj muzikën e Lirisë?
Pas shpine t’i bie thikë me pyetje t’rrezikshme
“Si mund të fitojmë gjithmonë duke humbur”?
Basho m’përgjigjet, duke më pyetur: o djalë i mirë,
më trego më parë, çka ke pasur, që e paske humbur?
– a t’këshillova, mos flij!?
A nuk i pe këtu pranë – majë Mali – gjithë natën
si vijnë Njerëzit lart – t’vdesin këmbë?
e ngulin vertikalisht trupin e tyre në baltë
në baltën e ëmbël të Tokës Atdhe
e mbillen si drunj, e vdesin këmbë
krimbat ua hanë thembrat, rrapullitë, kokën
dikur vonë mbetet vetëm shpirti i paprekshëm
– a kaq i marrë je, o djalë i mirë, sa nuk e di
se fat të gjithë e kanë vdekjen
e rrallëkush Lirinë?
do t’i shohësh nënat duke i hedhur fëmijët
breg lumit të thellë, me ta të ushqehen gjarpërinjtë
aty vijnë egërsira – ujq e minj të verbër
do të shohësh nga të gjitha foshnjet e hedhura
disa prej tyre “ujkun do ta shalojnë”
dhe bëjnë rrugë egërsirës së malit, motit të lig
mishi i trupit u kalitet si hekuri në farkë
bëjnë Rrugë, djalë i mirë, Rrugë bëjnë nëpër Ferr
nuk i zë gjumi këmbë
në këmbë vdesin gjithmonë
e jo nga dhembjet e trupit duke kafshuar jorganin
si ata që vdesin në shtrat
duke bërë lëngatë të gjatë.
– po pse kështu veprojnë?
Dikush e di pa pyetur e pa mësuar, o djalë i mirë,
“se të gjitha rrugët që të shpiejnë deri te Drita,
kalojnë nëpër Ferr”!