Kur nuk ke prekur skajin më të fundmë, kur nuk ke luftuar mes jetës dhe vdekjes, kur dhimbja nuk të ka shpuar tej e tej dhe të duash që gjithçka të marrë fund sa më shpejt, patjetër do të doje të dije se çfarë ndjesish provohen.
Nga ALMA MILE
Ende pa dalë në libraritë e Tiranës, botuesja Irena Toçi më dha mundësinë të lexoj një libër, që të ndriçon me ca përgjigje mbi jetën dhe vdekjen, mbi atë që të mban të kapesh me thonj pas jetës, për pasionet e mëdha, për aventurën, për ndërgjegjen, për miqtë, për ata që të ndodhen në ditë të vështira, që të japin zemër e të ngrenë në këmbë.
Gati-gati i kthyer nga ajo botë, shkrimtari Fatos Kongoli nuk e ka fshehur asnjëherë se si është ndier teksa dergjej në shtratin e sëmundjes. Një sëmundje e rëndë, që tronditi gjithë qenien e tij, familjen, por që mori edhe përmasa mediatike.
Por nuk bëhet fjalë më për intervista gazetash, por për një libër rrëfimi, që sot vjen si një botim i shtëpisë botuese “Toena”, nën titullin “Kapitulli i Amerikës”. Pasi shkroi librin “Iluzione në sirtar”, ndër më të suksesshmit e ndër më të diskutuarit në krijimtarinë e shkrimtarit, Kongoli vazhdon rrëfimin me të tjerë kapituj, po aq të rëndësishëm në jetën e tij.
Nëse “Iluzionet” lidhej me të shkuarën, me iluzionet e humbura të të atit, të vetat, një kërkesë ndjese dhe një “larje hesapesh”, për një episod të jetës së tij, “Kapitulli i Amerikës” shënon katër kapituj të rëndësishëm të jetës së tij, në vitet 2000. Janë vite kthesash të mëdha në jetën e shkrimtarit.
Bëhet fjalë, së pari për “jetën e tij amerikane”, imagjinatën e tij për Perëndimin përpara viteve ’90, përballja me Amerikën, ku fëmijët e tij zgjodhën të jetojnë pas zhgënjimesh, që “koha e demokracisë”, jo vetëm që nuk i sheshoi, por i vuri edhe më shumë në pah; ecejaket drejt Tiranës me dimër më të butë se ai amerikan, marrja e shtetësisë.. Dhe i gjithë ky rrëfim shoqërohet me prapavajtje në të shkuarën, te miqtë e rinisë, tek ata që gjeti në tokën amerikane, që nga regjisori Pirro Mani, te shkrimtari Roland Gjoza etj.
Por dy nga kapitujt më të rëndësishëm janë ata të “rënies” dhe “ngritjes”, janë muajt e gjatë të luftës me sëmundjen e frikshme, me një kancer, që për pak i mori jetën. Dy kapitujt që përshkruajnë këtë periudhë janë një ditar pa data i një beteje, që nis që me shenjat e para të sëmundjes, shoqëruar me një “neglizhencë” alla shqiptare, te përgjigjet negative të analizave, dy operacionet e vështira dhe gjithë përpjekjen që bënë mjekët, bashkëshortja e tij e rrallë, Lili, fëmijët dhe miqtë për ta ngritur sërish në këmbë. Kongoli nuk e fsheh se e kishte menduar vdekjen. Vdekjen, si një shpëtim nga vuajtjet.
Me këtë rast ai ngre edhe një pikëpyetje, pikërisht mbi atë të eutanazisë, kur është e kërkuar nga vetë pacienti. Dhe nga ai dëshpërim, që dukej sikur e kishte vënë për fund, vjen dëshira për t’u rikthyer në jetë, për t’u ngritur në këmbë, çka do ta arrinte vetëm falë përkushtimit të mjekëve dhe infermierëve, bashkëshortes dhe miqve. Dhe ky libër duket se është edhe një falënderim drejtuar atyre. Por, më së shumti, sepse për një shkrimtar, nuk mund të ketë “sëmundje” më të pashërueshme se të shkruarit. “…nuk kisha më dëshirë të shkruaja.
Mirëpo, doli që të shkruarit ishte për mua një sëmundje shumë më e fortë, sesa nga ajo nga e cila sapo kisha shpëtuar mrekullisht. Një sëmundje, nga e cila nuk gjen shërim”, shkruan Kongoli që në faqet e para të librit. Ishte pikërisht të shkruarit që e mbajti në jetë, që e ndihmoi të rikuperohej dhe të fillonte një “jetë të re”, me të tjera botime, takime, panaire, çmime letrare.
“Kapitulli për Amerikën” është pa dyshim vepra më humane e Fatos Kongolit, është zëri i çdo njeriu që ka kaluar përmes një ferri, janë ndjesitë e parrëfyera të çdo pacienti në shtratin e spitalit, është vuajtja e çdokujt që ka parë njeriun e dashur te vuan, pa mundur t’i lehtësojë dhimbjen. Shumëkush do të kishte dashur ta shkruante këtë libër, por nuk ka mundur edhe kur ka ditur, sepse për sëmundjet nuk flitet, atyre u rrihet larg, pëshpëriten nën buzë, sepse duket sikur po i përmende, “ato” do të xhindosen..
Fatos Kongoli ndan me ne të pathënat e tij, por në të vërtetë ka shkruar edhe librin e shumëkujt prej nesh. Janë të shumtë ata që do ta gjejnë veten. Nuk ka rëndësi nëse arsyeja që i ka mbajtur në jetë është të shkruarit, muzika, familja… Në thelb është dashuria.
FATOS KONGOLI
FRAGMENT
… Tani nuk mund të them me saktësi se sa kohë qëndrova pas këtij operacioni të dytë në atë dhomën e madhe të reanimacionit. Kur dilja nga kllapitë, kisha vetëm një dëshirë: të ikja nga kjo botë. E kam torturuar Lilin. Ajo flinte atje që të kujdesej natën për mua, mbi një batanije të shtruar mbi dysheme, ndërsa unë, me të ardhur në vete, i lutesha të më gjente diçka, ta pija e të ikja. Këtë kërkesë, si ma ka pohuar Rolandi më pas, sepse mua nuk më kujtohet, ia paskam bërë në prani të tij edhe doktor Ohrit, ndërsa ai njeri i sjellshëm ma kishte prerë shkurt: “E po mirë, nëse ke dëshirë të vdesësh, vdis!”.
Po të mundesha, do ta kisha bërë këtë. Por unë nuk mundesha. Isha i aftë të vëreja vetëm një gjë: degradimin e pandalshëm të qenies sime. Një kateter – kështu quhej mjeti – grumbullonte urinën në një qese, që shkarkohej nga infermieret e, më pas, nga Lili. Një infermier, i specializuar, burrë serioz e shumë i rregullt, pastronte çdo ditë qesen ku mblidheshin të pëgërat. Dikush tjetër më mjekonte kohë më kohë plagën e operacionit, e qepur me pe nga poshtë deri sipër etj. Më injektoheshin lloj-lloj serumesh, në parakrahët e mi s’kishte më vend për të futur age, e kjo ishte një torturë më vete. Mbi të gjitha, trupi nuk më bindej, muskujt sikur kishin harruar funksionin e tyre, lëvizja vetëm krahët, këmbët mund t’i shtrija apo t’i mblidhja, asgjë më shumë, praktikisht isha i paralizuar. Vinin pastaj periudhat e gjata të kllapisë, kur ky mjerim fizik fashitej dhe zgjoheshin vatra të tjera. Në këto kllapi më ndodhte diçka e çuditshme.
Para se të shfaqej sëmundja me gjithë agresivitetin e saj, siç e kam vënë në dukje në fillim të këtyre shënimeve, kisha nisur një roman të ri. Për arsye të shkërmoqjes së kujtesës, nuk e mbaj mend se ku dhe kur kisha nisur ta shkruaja, në Nju-Jork apo në Tiranë. Mbaj mend vetëm se këtë libër të ri kisha nisur ta shkruaja i pasigurt për atë që po bëja, aq sa në vend të një titulli, që doli vetvetiu më vonë, e kisha quajtur “Aventura”. Dhe në kompjuter e shënoja me kodin Av. E kam fjalën për romanin tim më të fundit “Gënjeshtarë të vegjël”. E çuditshmja që më ndodhte gjatë kllapisë, ishte se në atë gjendje pavetëdije, truri im punonte: në njëfarë mënyre unë shkruaja, kthehesha tek “Aventura”, në pikën ku e kisha ndërprerë për shkak të sëmundjes, e vazhdoja, nuk e teproj po të them se e çova deri në fund. Me këtë shpjegohet edhe lehtësia, me të cilën, kur pas tetë muajsh mungese, u ktheva në shtëpi, unë ia dola ta përfundoja atë libër relativisht shpejt. A mund të pohoj tani se “Aventura”, e ndërprerë vrazhdësisht, ka luajtur ndonjë rol që unë, në kundërshtim me çka dëshiroja, të mos ikja, të rikthehesha, për të mos e lënë atë të zhdukej? Me fjalë të tjera, a mund të thuhet se ajo, në njëfarë mënyre, më mbajti në jetë?
Do të ishte qesharake po ta besoj këtë. Sidoqoftë, “Aventura”, herë-herë, ngrinte krye brenda meje për të më kujtuar se ekzistonte. Në një çast, kur e pashë veten shumë keq, të dobësuar, të shndërruar në një qenie, së cilës i kishin mbetur vetëm kockat e lëkura, pata një lloj ndriçimi: Mos duhej të vija në dijeni për ekzistencën e saj Lilin dhe, përmes Lilit, Irenën? Midis infermiereve dhe infermierëve, që puna ua sillte të kujdeseshin për mua, me njërin prej tyre kisha një marrëdhënie, po them, të privilegjuar. Ai ishte rreth të tridhjetave, po ndoshta më i ri, dhe sillej ndaj meje me shumë nderim. S’më kujtohet sesi e quanin, por në një gjendje gjysmëzgjuar, gjysmë në kllapi, një natë i bëra një pyetje tepër të vështirë për të.
Desha të mësoja prej tij që, bazuar në përvojën si infermier, sa kohë mendonte se do të mund ta shtyja?
Ai u zu keq. Atëherë unë ia drejtova pyetjen ndryshe:
“Të lutem, – i thashë, – më bëj një nder, nuk do t’ia them askujt. A mund ta shtyj kështu edhe një muaj?”.
Ai sërish ngurroi. “Meqë kërkon ta dish, – foli më në fund, – sipas meje, të paktën edhe nja dy muaj i ke të sigurta. Më tej, s’di ç’të them, por, të lutem, kjo të mbetet midis nesh”.
E falënderova. Me vjen keq që tani nuk ia mbaj mend as emrin, as fytyrën atij infermieri. Nuk e di përse ia drejtova këtë pyetje. Nga ngutja për të mësuar se edhe sa kohë do të më duhej të vuaja në atë gjendje? Sidoqoftë, duke qenë se më mbeteshin së paku edhe nja dy muaj, e mblodha që ekzistencën e “Aventurës” të vazhdoja ta mbaja për vete, deri në kufirin e fundit.
Më kujtohet se një mbrëmje, s’mund të them se ku ndodhesha, në reanimacion apo poshtë te kirurgjia, Irena më mori në telefon, më pyeti nëse pranoja që ajo të më dërgonte ndonjë nga punonjëset e saj të shtëpisë botuese, për të zhvilluar një bisedë me mua. Unë nuk pranova. Nuk isha as në humor, as në gjendje të zhvilloja biseda, me këdo qoftë.
Por edhe për një arsye tjetër. Nëse pranoja, rrezik t’i zbuloja bashkëbisedueses ekzistencën e “Aventurës”, e kjo do të thoshte të ndahesha prej saj. Jam sunduar gjithë jetën nga një “fiksim”: s’kam dashur kurrë të jap shpjegime apo të zbuloj gjërat që kam pasur nëpër duar, në përputhje me një të ashtuquajtur parim – i jam përmbajtur kurdoherë këtij parimi – sipas të cilit ato që tregohen, nuk shkruhen. “Aventura” vazhdonte të ishte në “laboratorin” tim, vazhdoja të merresha me të. Nuk doja të ndahesha prej saj..