Pesëdhjetë vjet pasi një proces politik solli krijimin e standardit zyrtar, Akademia e Shkencave zyrtarisht por jo shkencërisht, thotë se ky është i duhuri ndërsa pjesa më e madhe e shqiptarëve të cilët, nuk e flasin dot ose nuk duan ta flasin gjuhën zyrtare, vijojnë të diskriminohen duke krijuar një kategori qytetarësh të dorës së dytë.
Nga Gjergj EREBARA
Në vitin 2004, në Shqipëri u konceptua një projektligj Për Shtypin. Ishte koha kur konceptet kushtetuese të vitit 1998 nuk ishin brendësuar siç duhet kështu që njerëzisë i shkonte në mendje të hartonte ligje që skandalizonin vëzhguesit ndërkombëtarë. Problemet më të gjera të atij ligji janë jashtë temës së këtij shkrimi, me përjashtim të një neni, i cili parashikonte që “në të gjitha publikimet, përdorimi i rregullave të drejtshkrimit është i detyruar”.
Me financimin e OSBE-së, organizata ndërkombëtare ‘Article 19’ u thirr për të dhënë komente mbi ligjin. [Link] Article 19, pasi u mor me shumë idiotësi të ligjit, përfshirë kërkesën për licencim të gazetarëve, trajtoi në veçanti këtë nenin e përdorimit të detyruar të standardit zyrtar.
“Asnjë vend demokratik nuk ka parashikime të tilla ligjore – madje as Franca, e cila është veçanërisht protektive për gjuhën – dhe një parashikim i tillë nuk shërben për asgjë të vlefshme,” thuhet në komentet e Article 19 mbi këtë nen.
“Gjuha ndryshon me kalimin e kohës – fjalë të reja prezantohen në të gjitha gjuhët dhe fjalë të tjera humben – nuk ka arsye pse ky proces duhet të ndalet. […] Përdorimi i ortografisë jostandarde nuk përbën absolurisht asnjë kërcënim për çështjet e parashikuara në nenin 10(2) të Kartës Evropiane të të Drejtave të njeriut,” shkruhet më tej, duke iu referuar parashikimeve që Karta ka për rastet kur autoriteti shtetëror mund të ndërhyjë për kufizimin e lirisë së shprehjes.
Projektligji i vitit 2004 nuk u bë kurrë ligj, por kjo nuk mund të na ngushëllojë, kur shohim rëndësinë që i jepet standardit letrar në media në mënyrë faktike. Edhe kodi i etikës së gazetarëve, në dy standarde të miratuara, urdhëron gazetarët të respektojnë “rregullat e gjuhës shqipe” dhe “të shmangin fjalët e huaja”. Ndërsa nga pikëpamja praktike, zbatimi i këtij standardi në ato mediume ku përdorimi është më i vështirë, si në radio apo televizion, ka krijuar situata absurde.
P.sh., një i njohuri im, nuk u lejua për vite me radhë të lexonte lajmet në një televizion ku punonte si gazetar për shkak se kishte theks nga zona e Myzeqesë dhe po kështu edhe një tjetër nga Saranda. Me pak fjalë, nuk ka rëndësi se sa i mençur është mendimi i një gazetari nga Myzeqeja, ose se sa i rëndësishëm është informacioni që ai ka për të dhënë. Fakti që e thotë me theks laluci mjafton për të asgjësuar çfarëdolloj elementi tjetër.
Nuk mund të lëmë pa përmendur edhe faktin se kur ndonjë politikan proteston me apo pa të drejtë për ndonjë çështje serioze, por me gjuhën që tingëllon si lushnjarçe, për kritikët është e lehtë të hedhin tutje të gjithë seriozitetin e çështjes në diskutim duke vënë në dukje se folësi po përdor theksin e Myzeqesë e për rrjedhojë, nuk mund të merret seriozisht.
Me pak fjalë, nuk është e vërtetë që standardi zyrtar ia bën të vështirë jetën shqiptarëve që kanë lindur nga Shkumbini e sipër, e folura e përditshme e të cilëve është në geg. Standardi ka fuqinë të përndjekë edhe banorë të jugut, të cilët supozohet se janë më pranë gjuhës së vendosur në kongresin e vitit 1972.
Situata u bë edhe më absurde në Kosovë pas shfaqjes së televizioneve private, ku gjetja e folësve për të prezantuar lajmet, të cilët ishin në gjendje të flisnin standardin letrar qartë, doli mision thuajse i pamundur. Në një rast pati diskutime në mediat e Kosovës për nevojën për të importuar folës lajmesh nga Shqipëria. Sot, megjithë se shumë folës lajmesh në Kosovë kanë bërë përpjekje të konsiderueshme për të përdorur standardin letrar, sërish është e lehtë për dëgjuesin të dallojë për nga theksi i përdorur se folësi në fakt, është nga Kosova.
Pyetja normale që duhet të shtrohet në këtë rast është se për çfarë na shërben gjithë kjo?! A ka ndonjë vlerë praktike imponimi me dhunë i një standardi zyrtar të konceptuar pesëdhjetë vjet më parë? Për çfarë arsyeje njerëzit duhet të stresohen për të folur në një mënyrë që nuk u vjen për mbarë? Dhe për më shumë, çfarë mund të bëhet në mënyrë që të folurit sipas theksit laluc të mos jetë objekt talljeje, apo të folurit në geg të mos asociohet me të qenin kokëgdhë?
Nuk është e vështirë të vëresh se standardi zyrtar refuzon të vdesë si standard referues në politikë dhe media për shkak se propaganda komuniste e lidhi ngushtë gjuhën zyrtare me konceptin e unitetit kombëtar, bashkimit kombëtar, kundër përçarjes, etj. etj., pra uniteti parti-popull nuk ka se si të realizohet ndryshe veçse përmes përdorimit të një gjuhe të përbashkët. Një nacionalizëm që detyroi shumë njerëz përgjatë shumë dekadave që, fillimisht të mendojnë se çfarë kanë për të thënë dhe pastaj, të mendojnë se si duhet ta thonë në përputhje me standardin zyrtar. Efekti frenues që standardi duhet të ketë krijuar në të menduar dhe të komunikuar mes shqiptarëve ka gjasa që nuk do të matet dot kurrë. Por e sigurtë është që ky lloj nacionalizmi bën pikërisht të kundërtën e asaj që pretendon se do të bëjë. Në vend të bashkimit, sjell përçarje, në vend të unitetit, sjell diskriminim. Pjesa më e madhe e shqiptarëve nuk arrijnë dot të flasin sipas mënyrës që standardi zyrtar urdhëron që ata të flasin.
Po sikur të lejojmë që njerëzit të flasin ashtu siç ua ka mësuar gjuhën prindi i vet, çfarë ndodh? Mos vallë do përçahemi, do të na pushtojë armiku?! Ka gjasa që jo, brenda pak viteve nga pranimi i të ndryshmëve, të folurit si laluc, apo si vlonjat apo si shkodran apo si tirooonas, do të pushojnë së qeni objekt talljeje apo tregues i mungesës së intelektualizmit e do të bëhen normale. Në fund të këtij procesi, gjuha shqipe do të jetë më e pasur, më e bukur, me më shumë mundësi shprehëse se sa është aktualisht dhe mbi të gjitha, do të jetë e unifikuar, e përbashkët për të gjithë kombin, një gjuhë që nuk streson njerëzit që të nxjerrin tingujt në atë mënyrë që dikujt iu tek t’i caktonte pesëdhjetë vjet më parë.